ضوابط التسليم الإلكتروني في عقد السلم وأثر تخلفها في الفقه الإسلامي Controls of electronic delivery in the peace contract and the impact of its backwardness in Islamic jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الفقه، كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنين بدسوق، جامعة الأزهر

المستخلص

مع التقدم التكنولوجي الذي يعيش فيه الإنسان الآن وانتشار وسائله المعاصرة فقد أصبح من اليسير حصول الإنسان على كل ما يريده خلال فترة وجيزة من الزمن عن طريق عقد السلم الإلكتروني، والذي يتم من خلال تلك الوسائل الإلكترونية.
ولهذا العقد أهمية كبيرة؛ نظراً لكونه بيع موصوف في الذمة، وأنه واقع على شيء معدوم قد جوز لحاجة الناس على خلاف القياس.
ومن يدقق النظر يجد أن من أهم العمليات التي تتم من خلال هذا العقد تسليم الشيء المسلم فيه والذي تم الاتفاق عليه إلكترونياً، وقد حددت الشريعة الإسلامية لهذا التسليم الضوابط الشرعية التي تحكمه، والتي يجب على أطراف هذا العقد الالتزام بها حتى تتم عملية التسليم في إطارها الشرعي المحدد لها وتتحقق أهم ثمرات هذا العقد الإلكتروني.
ومن أهم الضوابط التي تشترط لعملية التسليم أن يكون المسلم فيه مطابقاً للمواصفات التي تم الاتفاق عليها بين أطراف العقد إلكترونياً، وأن يتم التسليم في المكان والزمان المحددين، مع اشتراط كون الاتفاق خالياً من الغرر والتدليس، أو أحدهما؛ ككون المسلم فيه مثلاً غير مطابق للمواصفات؛ مما يثبت للمسلم إليه حق الخيار بين القبول والرد، وكذا عند تخلف سائر الضوابط.
ومن الآثار المترتبة على الإخلال بتلك الضوابط ما إذا حل الأجل ولم يقم المسلم بتسليم المسلم إليه المسلم فيه في الموعد المحدد، فإنه يحق للطرف المضرور طلب التعويض عن تلك الخسائر؛ وبذا فإن من أهم الضمانات هو الوفاء بالتسليم في هذا العقد.
الكلمات المفتاحية: التسليم الإلكتروني-السلم-الضوابط- الوسائل التكنولوجية- الغرر والتدليس.
Abstract:
With the technological progress in which man now lives and the spread of his contemporary means, it has become easy for a person to get everything he wants in a short period of time by holding an electronic ladder, which is done through those electronic means.
This contract is of great importance, because it is a sale described in the receivable, and it is based on a non-existent thing that may be permissible for people's need other than measurement.
One of the most important operations carried out through this contract is the delivery of the delivered thing, which was agreed upon electronically, and the Islamic Sharia for this delivery has defined the Sharia controls governing it, which the parties to this contract must abide by so that the delivery process takes place within the prescribed Sharia framework and the most important fruits of this electronic contract are achieved.
One of the most important controls that stipulate for the delivery process is that the Muslim must conform to the specifications agreed upon between the parties to the contract electronically, and that the delivery must be made at the specified place and time, with the condition that the agreement is free from fraud, or one of them; for example, the Muslim does not conform to the specifications, which proves to the Muslim the right to choose between acceptance and response, as well as when other controls fail.
One of the consequences of a breach of these controls is that if the deadline has come and the Muslim does not deliver the delivered to the Muslim on time, the injured party has the right to demand compensation for those losses; therefore, one of the most important guarantees of this contract is the fulfillment of delivery in this contract.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  • فــهرس المصادر والمراجع:

    أولاً: القرآن الكريم.

    ثانياً: التفسير وعلوم القرآن:

    • أحكام القرآن: لأبي بكر أحمد بن علي الرازي الجصَّاص، ت:370هـ، تحقيق: محمد الصادق قمحاوي، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، 1405هـ.
    • أحكام القرآن: للإمام أحمد بن علي الرازي، ت: 370هـ، تحقيق: محمد الصادق قمحاوي، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، 1405هـ.
    • الإكليل في استنباط التنزيل: لعبد الرحمن بن أبي بكر السيوطي، ت: 911هـ، تحقيق: سيف الدين عبد القادر الكاتب، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، 1401هـ-1981م.
    • أنوار التنزيل وأسرار التأويل: لعبد الله بن عمر الشيرازي البيضاوي، ت: 685هـ، تحقيق: محمد المرعشلي، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، ط: الأولى، 1418هـ.
    • التسهيل لعلوم التنزيل: لمحمد بن أحمد ابن جزي الكلبي، ت: 741هـ، تحقيق: د/ عبد الله الخالدي، نشر: شركة دار الأرقم بن أبي الأرقم-بيروت، ط: الأولى، 1416هـ.
    • التفسير المنير: د/ وهبة مصطفى للزحيلي، نشر: دار الفكر-بيروت، ط: الثانية، 1418هـ.
    • التفسير الوسيط: د/ وهبة مصطفى الزحيلي، نشر: دار الفكر-دمشق، ط: الأولى، 1422هـ.
    • تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان: لعبد الرحمن بن ناصر بن عبد الله السعدي، ت: 1376هـ، تحقيق: عبد الرحمن اللويحق، نشر: مؤسسة الرسالة، ط: الأولى، 1420هـ-2000م.
    • الجامع لأحكام القرآن: محمد بن أحمد القرطبي، ت: 671هـ، تحقيق: هشام البخاري، نشر: دار عالم الكتب-الرياض، ط: الأولى، 1423هـ-2003م.
    • غرائب القرآن ورغائب الفرقان: لنظام الدين الحسن بن محمد النيسابوري، ت: 850هـ، تحقيق: الشيخ زكريا عميرات، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1416هـ.
    • فتح البيان في مقاصد القرآن: لأبي الطيب محمد صديق خان البخاري القنوجي، ت: 1307هـ، نشر: المكتبة العصرية للطباعة والنشر-بيروت، 1412هـ-1992م.
    • فتح القدير: لمحمد بن علي الشوكاني اليمني، ت: 1250هـ، نشر: دار ابن كثير، دار الكلم الطيب-دمشق، بيروت، ط: الأولى.
    • لباب التأويل في معاني التنزيل: لعلاء الدين علي بن محمد المعروف بالخازن، ت: 741هـ، تحقيق: محمد علي شاهين، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1415هـ.
    • معالم التنزيل: لأبي محمد الحسين بن مسعود البغوي، ت: 510هـ، تحقيق: محمد النمر، نشر: دار طيبة، ط: الرابعة، 1417هـ-1997م.
    • مفاتيح الغيب (التفسير الكبير): محمد بن عمر الرازي، ت: 606هـ، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، ط: الثالثة، 1420هـ.

    ثالثاً: الحديث وعلومه:

    • إرشاد الساري لشرح صحيح البخاري: لحمد بن أبى بكر القسطلاني، ت: 923هـ، نشر: المطبعة الأميرية-مصر، ط: السابعة، 1323هـ.
    • الاستذكار: يوسف بن عبد الله القرطبي، ت: 463هـ، تحقيق: سالم عطا، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1421هـ-2000م.
    • البدر التمام شرح بلوغ المرام: للحسين محمد بن سعيد اللاعي، ت: 1119هـ، نشر: دار هجر، ط: الأولى، 1414هـ1994م.
    • بهجة قلوب الأبرار وقرة عيون الأخيار في شرح جوامع الأخبار: لعبد الرحمن بن ناصر بن حمد آل سعدي، ت: 1376هـ، تحقيق: عبد الكريم بن رسمي، نشر: مكتبة الرشد، ط: الأولى، 1422هـ-2002م.
    • تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي: لمحمد عبد الرحمن المباركفورى، ت: 1353هـ، نشر: دار الكتب العلمية–بيروت، بدون طبعة أو تاريخ.
    • التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد: ليوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر القرطبي، ت: 463هـ، تحقيق: مصطفى العلوي، نشر: وزارة الأوقاف-المغرب، 1387هـ.
    • تيسير العلام شرح عمدة الأحكام: لأبي عبد الرحمن ابن صالح البسام، ت: 1423هـ، تحقيق: محمد صبحي حلاق، نشر: مكتبة الصحابة-الأمارات، ط: العاشرة، 1426هـ-2006م.
    • سنن ابن ماجة: محمد بن يزيد القزويني بن ماجة، ت: 273هـ، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، نشر: دار إحياء الكتب العربية-القاهرة.
    • شرح النووي على صحيح مسلم: ليحيى بن شرف النووي، ت: 676هـ، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، ط: الثانية، 1392هـ.
    • شرح صحيح البخاري: لأبي الحسن علي بن خلف بن عبد الملك ابن بطال، ت: 449هـ، تحقيق: أبو تميم ياسر بن إبراهيم، نشر: مكتبة الرشد-السعودية، ط: الثانية، 1423هـ-2003م.
    • صحيح البخاري: محمد بن إسماعيل البخاري، تحقيق: محمد زهير، نشر: دار طوق النجاة، ط: الأولى، 1422هـ.
    • صحيح مسلم: مسلم بن الحجاج النيسابوري، ت:261هـ، تحقيق: محمد عبد الباقي، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت.
    • عمدة القاري شرح صحيح البخاري: لمحمود الغيتابى العينى، ت: 855هـ، نشر: دار إحياء التراث العربي-بيروت، بدون طبعة أو تاريخ.
    • فتح الباري شرح صحيح البخاري: أحمد بن حجر العسقلاني، نشر: دار المعرفة-بيروت، 1379هــ، تحقيق: محمد عبد الباقي.
    • فتح المنعم شرح صحيح مسلم: د/ لموسى شاهين لاشين، نشر: دار الشروق، ط: الأولى، 1423هـ-2002م.
    • المستدرك على الصحيحين: الحاكم محمد بن عبد الله النيسابوري، ت: 405هـ، تحقيق: مصطفى عبد القادر، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1411هــ-1990م.
    • معالم السنن (شرح سنن أبي داود): حمد بن محمد الخطابي، ت: 388هـ، نشر: المطبعة العلمية-حلب، ط: الأولى، 1351هـ-1932م.
    • منار القاري شرح مختصر صحيح البخاري: لحمزة محمد قاسم، مراجعة: عبد القادر الأرناؤوط، نشر: دار البيان-دمشق، 1410هـ-1990م.
    • المنتقى شرح الموطأ: لسليمان بن خلف القرطبي الباجي الأندلسي، ت: 474هـ، نشر: مطبعة السعادة-مصر، ط: الأولى، 1332هـ.
    • نيل الأوطار: محمد بن علي الشوكاني، ت: 1250هـ، تحقيق: عصام الصبابطي، نشر: دار الحديث-مصر، ط: الأولى، 1413هـ-1993م.

    رابعاً: اللغة العربية والمعاجم:

    • تاج العروس من جواهر القاموس: محمّد بن عبد الرزّاق الزَّبيدي، ت: 1205هـ، تحقيق: مجموعة محققين، نشر: دار الهداية.
    • الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية: لأبي نصر إسماعيل بن حماد الجوهري الفارابي، ت: 393هـ، تحقيق: أحمد عبد الغفور عطار، نشر: دار العلم للملايين– بيروت، ط: الرابعة، 1407هـ‍-1987م.
    • القاموس المحيط: محمد بن يعقوب الفيروز آبادي، ت: 817هـ، تحقيق: محمد نعيم، نشر: مؤسسة الرسالة-بيروت، ط: الثامنة، 1426هـ-2005م.
    • لسان العرب: محمد بن مكرم بن منظور، ت: 711هـ، نشر: دار صادر–بيروت، ط: الثالثة، 1414هـ.
    • مختار الصحاح: محمد بن أبي بكر الرازي، ت: 666هـ، تحقيق: يوسف الشيخ، نشر: المكتبة العصرية-بيروت، ط: الخامسة، 1420هـ-1999م.
    • المصباح المنير في غريب الشرح الكبير: أحمد بن محمد الفيومي، ت: 770هـ، نشر: المكتبة العلمية-بيروت.
    • معجم اللغة العربية المعاصرة: د/ أحمد مختار عبد الحميد عمر، ت: 1424هـ، مادة: (زيت)، 2/1013، نشر: عالم الكتب، ط: الأولى، 1429هـ-2008م.
    • المعجم الوسيط: مجمع اللغة العربية-إبراهيم مصطفى، وآخرون، نشر: دار الدعوة-القاهرة.
    • معجم مقاييس اللغة: أحمد بن فارس القزويني، ت: 395هـ، تحقيق: عبد السلام هارون، نشر: دار الفكر، 1399هـ-1979م.

    خامساً: كتب أصول الفقه والقواعد الفقهية:

    • الأشباه والنظائر: عبد الرحمن جلال الدين السيوطي، ت: 911هـ، نشر: دار الكتب العلمية، ط: الأولى، 1411هـ-1990م.
    • القواعد الفقهية-مفهومها-نشأتها-تطورها: مصطفى أحمد النووي، نشر: دار القلم-دمشق، ط: الخامسة، 1420هـ-2000م.
    • مجموعة الفوائد البهية على منظومة القواعد الفقهية: لأبي محمد صالح بن محمد بنِ حسن القحْطاني، تحقيق: متعب الجعيد، نشر: دار الصميعي-السعودية، ط: الأولى، 1420هـ-2000م.
    • الأشباه والنظائر: لزين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بابن نجيم المصري، ت: 970هـ، نشر: مؤسسة الحلبي، ط: الأولى، 1378هـ-1968م.
    • البحر المحيط في أصول الفقه: لأبي عبد الله بن بهادر الزركشي، ت: 794هـ، الناشر: دار الكتبي، ط: الأولى، 1414هـ-1994م.
    • شرح مختصر الروضة: لسليمان بن عبد القوي بن الكريم الطوفي الصرصري، ت: 716هـ، تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي، نشر: مؤسسة الرسالة، ط: الأولى، 1407هـ-1987م.
    • غمز عيون البصائر في شرح الأشباه والنظائر: لأحمد بن محمد مكي، الحسيني الحموي الحنفي، ت: 1098هـ، نشر: دار الكتب العلمية، ط: الأولى، 1405هـ-1985م.
    • الفروق: الفروق (أنوار البروق في أنواء الفروق): لأبي العباس أحمد بن إدريس المالكي القرافي، ت: 684هـ، نشر: عالم الكتب، بدون طبعة أو تاريخ.
    • الفقه الإسلامي-قواعد الفقه ونظرياته العامة: د/ محمد كمال الدين إمام، نشر: دار الجامعة الجديدة-الإسكندرية، 2004م.
    • الفوائد السنية شرح الفرائد البهية في نظم القواعد الفقهية: لأبي الفيض محمد عيسى الفاداني المكي، تحقيق: جبريل البصيلي، نشر: دار البشائر الإسلامية-بيروت، ط: الثانية، 1418هـ-1997م.
    • قواعد الفقه: لمحمد عميم الإحسان المجددي البركتي، نشر: الصدف ببلشر-كراتشي، ط: الأولى، 1407هـ-1986م.
    • القواعد الفقهية وتطبيقاته على المذاهب الأربعة: د/ محمد مصطفى الزحيلي، نشر: دار الفكر-دمشق، ط: الأولى، 1407هـ-2006م.
    • القواعد الفقهية: د/ عبد العزيز عزام، نشر: مكتب الرسالة الدولية للنشر والتوزيع-القاهرة، 2000-2001م.
    • القواعد الفقهية: محمد عثمان شبير، نشر: دار النفائس-الأردن، ط: الأولى، 1426هـ-2006م.
    • القواعد الفقهية-مفهومها-نشأتتها-تطورها: مصطفى أحمد الندوي، نشر: دار القلم-دمشق، ط: الخامسة، 1420هـ-2000م، 1/15.
    • مجموعة الفوائد البهية على منظومة القواعد الفقهية: لأبي محمد صالح بن محمد بنِ حسن القحْطاني، تحقيق: متعب الجعيد، نشر: دار الصميعي-السعودية، ط: الأولى، 1420هـ-2000م.
    • مختصر التحرير شرح الكوكب المنير: لتقي الدين أحمد محمد الفتوحي الحنبلي ابن النجار، ت: 972هـ، تحقيق: محمد الزحيلي، نزيه حماد، نشر: مكتبة العبيكان، ط: الثانية، 1418هـ-1997م.
    • نهاية السول شرح منهاج الوصول: لعبد الرحيم بن الحسن الإسنوي الشافعيّ، ت: 772هـ، ط: الأولى، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، 1420هـ-1999م.
    • الوجيز في إيضاح قواعد الفقه الكلية: د/ محمد صدقي بن أحمد آل بورنو، نشر: مؤسسة الرسالة-بيروت، ط: الرابعة، 1416هـ-1996م.

    سادساً: كتب الفقه الإسلامي:

    • الفقه الحنفي:
    • الاختيار لتعليل المختار: عبد الله بن محمود البلدحي، ت: 683هـ، نشر: مطبعة الحلبي-القاهرة، 1356هـ-1937م.
    • الأصل: لمحمد بن الحسن الشيباني، ت: 189هـ، تحقيق: أبو الوفا الأفغاني، نشر: إدارة القرآن والعلوم الإسلامية-كراتشي، بدون طبعة أو تاريخ.
    • البحر الرائق شرح كنز الدقائق: زين الدين بن إبراهيم ابن نجيم، ت: 970هـ، نشر: دار الكتاب الإسلامي، ط: الثانية.
    • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: أبي بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني، ت: 587هـ، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الثانية، 1406هـ-1986م.
    • البناية شرح الهداية: محمود بن أحمد العينى، ت: 855هـ، نشر: دار الكتب العلمية، ط: الأولى، 1420هـ-2000م.
    • تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق: عثمان بن علي الزيلعي الحنفي، ت: 743هـ، نشر: المطبعة الكبرى الأميرية-القاهرة، ط: الأولى، 1313هـ.
    • تحفة الفقهاء: لعلاء الدين السمرقندي، ت: 540هـ، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الثانية، 1414هـ-1994م.
    • درر الحكام شرح مجلة الأحكام: لعلي حيدر خواجه أمين أفندي، ت: 1353هـ، نشر: دار الجيل، ط: الأولى، 1411هـ-1991م.
    • رد المحتار على الدر المختار: محمد أمين عابدين الحنفي، ت: 1252هـ، نشر: دار الفكر-بيروت، ط: الثانية، 1412هـ-1992م.
    • شرح فتح القدير: لكمال الدين بن عبد الواحد السيواسي، ابن الهمام، ت: 861هـ، نشر: دار الفكر-بيروت، بدون سنة طبع أو تاريخ نشر.
    • العناية شرح الهداية: لمحمد بن محمود جمال الدين الرومي البابرتي، ت: 786هـ، نشر: دار الفكر، بدون طبعة أو تاريخ.
    • اللباب في شرح الكتاب: لعبد الغني بن طالب الغنيمي الدمشقي الحنفي، ت: 1298هـ، تحقيق: محمد محيي الدين، نشر: المكتبة العلمية-بيروت.
    • المبسوط: محمد بن أبي سهل السرخسي، ت: 483هـ، نشر: دار المعرفة، 1414هـ-1993م.
    • المحيط البرهاني في الفقه النعماني فقه الإمام أبي حنيفة: لمحمود بن أحمد بن مَازَةَ البخاري الحنفي، ت: 616هـ، تحقيق: عبد الكريم سامي الجندي، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1424هـ -2004م.
    • الهداية في شرح بداية المبتدي: لعلي بن أبي بكر المرغيناني، ت: 593هـ، تحقيق: طلال يوسف، نشر: دار احياء التراث العربي– بيروت، بدون تاريخ.
    • الفقه المالكي:
    • بداية المجتهد ونهاية المقتصد: لمحمد بن أحمد بن رشد القرطبي (ابن رشد الحفيد)، ت: 595هـ، نشر: دار الحديث، 1425هـ-2004م.
    • بلغة السالك لأقرب المسالك: أحمد بن محمد الخلوتي، ت: 1241هــ، نشر: دار المعارف-القاهرة.
    • التاج والإكليل لمختصر خليل: لمحمد بن يوسف بن أبي القاسم بن يوسف العبدري الغرناطي المالكي، ت: 897هـ، ط: الأولى، نشر: دار الكتب العلمية، 1416هـ-1994م.
    • التلقين في الفقه المالكي: عبد الوهاب الثعلبي المالكي، ت: 422هـ، تحقيق: محمد التطواني، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1425هـ-2004م.
    • التهذيب في اختصار المدونة: لخلف بن أبي القاسم البراذعي، ت: 372هـ، تحقيق: د/ محمد الأمين، نشر: دار البحوث للدراسات الإسلامية وإحياء التراث-دبي، ط: الأولى، 1423هـ-2002م.
    • الثمر الداني شرح رسالة ابن أبي زيد القيرواني: للشيخ صالح عبد السميع الآبي المالكي، ت: 1335هــ، نشر: المكتبة الثقافية-بيروت، بدون سنة طبع أو تاريخ نشر.
    • حاشية الدسوقي على الشرح الكبير: لمحمد بن عرفة الدسوقي المالكي، ت: 1230هـ، نشر: دار الفكر، بدون سنة طبع أو تاريخ نشر.
    • الذخيرة: لأحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي (القرافي) ت: 684هـ، تحقيق: سعيد أعراب، محمد بو خبزة، نشر: دار الغرب الإسلامي-بيروت، ط: الأولى، 1994م.
    • شرح مختصر خليل: محمد بن عبد الله الخرشي، ت: 1101هـ، نشر: دار الفكر-بيروت.
    • الفواكه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني: أحمد النفراوي المالكي، ت: 1126هـ، نشر: دار الفكر-بيروت، 1415هـ-1995م.
    • الكافي في فقه أهل المدينة: ليوسف بن عبد الله النمري القرطبي، ت: 463هـ، تحقيق: محمد أحيد الموريتاني، نشر: مكتبة الرياض-السعودية، ط: الثانية، 1400هـ-1980م.
    • المقدمات الممهدات: لمحمد بن أحمد بن رشد القرطبي، ت: 520هـ، تحقيق: د/ محمد حجي، نشر: دار الغرب الإسلامي-بيروت، ط: الأولى، 1408هـ-1988م.
    • منح الجليل شرح مختصر: خليل محمد عليش، ت: 1299هـ، نشر: دار الفكر، 1409هـ-1989م.
    • مواهب الجليل في شرح مختصر خليل: لمحمد الطرابلسي المغربي، الحطاب الرُّعيني المالكي، ت:954هـ، نشر: دار الفكر، ط: الثالثة، 1412هـ-1992م.
    • الهداية الكافية الشافية لبيان حقائق الإمام ابن عرفة الوافية (شرح حدود ابن عرفة): لمحمد بن قاسم الرصاع المالكي، ت: 894هـ، نشر: المكتبة العلمية، ط: الأولى، 1350هـ.

    ج- الفقه الشافعي:

    • أسنى المطالب في شرح روض الطالب: زكريا بن محمد الأنصاري، ت:926هـ، تحقيق: محمد تامر، نشر: دار الكتب العلمية–بيروت، ط: الأولى، 1422هـ-2000م.
    • الإقناع في حل ألفاظ أبي شجاع: لمحمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي، ت: 977هـ، تحقيق: مكتب البحوث-دار الفكر، نشر: دار الفكر-بيروت.
    • البيان في مذهب الإمام الشافعي: يحيى بن سالم العمراني، ت: 558هـ، تحقيق: قاسم النوري، نشر: دار المنهاج-جدة، ط: الأولى، 1421هـ-2000م.
    • التجريد لنفع العبيد (حاشية البجيرمي على شرح المنهج): لسليمان بن محمد البُجَيْرَمِيّ المصري الشافعي، ت: 1221هـ، نشر: مطبعة الحلبي، 1369هـ-1950م.
    • حاشيتا قليوبي وعميرة: أحمد القليوبي، أحمد عميرة، نشر: دار الفكر-بيروت، 1415هـ-1995م.
    • الحاوي الكبير: علي بن محمد الماوردي، ت: 450هـ، تحقيق: علي معوض، عادل عبد الموجود، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1419هـ-1999م.
    • روضة الطالبين وعمدة المفتين: يحيى بن شرف النووي، ت: 676هـ، تحقيق: زهير الشاويش، نشر: المكتب الإسلامي-بيروت.
    • الغرر البهية في شرح البهجة الوردية: لزكريا بن الأنصاري، السنيكي، ت: 926هـ، نشر: المطبعة الميمنية، بدون طبعة أو تاريخ.
    • فتح العزيز بشرح الوجيز: لعبد الكريم بن محمد الرافعي القزويني، ت: 623هـ، نشر: دار الفكر-بيروت، بدون طبعة أو تاريخ.
    • فتوحات الوهاب بتوضيح شرح منهج الطلاب (حاشية الجمل): سليمان بن عمر الجمل، ت: 1204هـ، نشر: دار الفكر.
    • الفقه المنهجي على مذهب الإمام الشافعي: د/ مُصطفى الخِنْ، وآخرين، نشر: دار القلم-دمشق، ط: الرابعة، 1413هـ-1992م.
    • المجموع شرح المهذب: محيي الدين بن شرف النووي، ت: 676هــ، نشر: دار الفكر.
    • مغني المحتاج لمعرفة ألفاظ المنهاج: لمحمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي، ت: 977هـ، نشر: دار الكتب العلمية، ط: الأولى، 1415هـ-1994م.
    • المهذب في فقه الإمام الشافعي: لإبراهيم بن علي الشيرازي، ت: 476هـ، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت.

    د- الفقه الحنبلي:

    • الإقناع في فقه الإمام أحمد بن حنبل: موسى بن أحمد المقدسي، ت: 968هـ، تحقيق: عبد اللطيف السبكي، نشر: دار المعرفة-بيروت.
    • الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف: علي بن سليمان المرداوي، ت: 885هـ، نشر: دار إحياء التراث العربي، ط: الثانية.
    • حاشية الروض المربع شرح زاد المستقنع: عبد الرحمن الحنبلي، ت: 1392هـ، ط: الأولى، 1397هـ.
    • دقائق أولي النهى لشرح المنتهى (شرح منتهى الإرادات): منصور بن يونس البهوتى، ت: 1051هـ، نشر: عالم الكتب، ط: الأولى، 1414هـ-1993م.
    • شرح الزركشي على مختصر الخرقي: لشمس الدين أبي عبد الله محمد بن عبد الله الزركشي المصري الحنبلي، ت: 772هـ، تحقيق: عبد المنعم خليل إبراهيم، نشر: دار الكتب العلمية، 1423هـ-2002م.
    • الشرح الكبير على متن المقنع: لعبد الرحمن بن قدامة الجماعيلي، ت: 682هـ، نشر: دار الكتاب العربي، بدون طبعة أو تاريخ.
    • العدة شرح العمدة: لعبد الرحمن بن إبراهيم بهاء الدين المقدسي، ت: 624هـ، نشر: دار الحديث-القاهرة، 1424هـ-2003م.
    • الفروع: لعلاء الدين علي بن سليمان المرداوي، ت: 763هـ، تحقيق: د/ عبد الله عبد المحسن التركي، نشر: مؤسسة الرسالة، الأولى، 1424هـ-2003م.
    • الكافي في فقه الإمام أحمد: لأبي محمد موفق الدين عبد الله بن قدامة المقدسي، ت: 620هـ، نشر: دار الكتب العلمية، ط: الأولى، 1414هـ-1994م.
    • كشاف القناع عن متن الإقناع: منصور بن يونس البهوتى، ت: 1051هـ، نشر: دار الكتب العلمية.
    • المبدع في شرح المقنع: لإبراهيم بن محمد ابن مفلح، ت: 884هـ، نشر: دار الكتب العلمية-بيروت، ط: الأولى، 1418هـ-1997م.
    • مختصر الإنصاف والشرح الكبير: لمحمد بن عبد الوهاب التميمي النجدي، ت: 1206هـ، تحقيق: عبد العزيز الرومي، وآخرين، نشر: مطابع الرياض-الرياض، ط: الأولى، بدون تاريخ.
    • المغني في فقه الإمام أحمد بن حنبل الشيباني: عبد الله بن قدامة المقدسي، ت: 620هـ، نشر: دار الفكر-بيروت، ط: الأولى، 1405هــ.
    • نيل المآرب بشرح دَلِيلُ الطَّالِب: لعبد القادر بن عمر بن سالم التغلبي الشَّيْبَاني، ت: 1135هـ، تحقيق: د/ محمد سُليمان الأشقر، نشر: مكتبة الفلاح-الكويت، ط: الأولى، 1403هـ-1983م.

    هــ- الفقه الظاهري:

    • الإحكام في أصول الأحكام: لابن حزم الظاهري، ت: 456هـ، تحقيق: أحمد محمد شاكر، نشر: دار الآفاق الجديدة-بيروت، بدون طبعة أو تاريخ.
    • المحلى بالآثار: علي بن حزم الظاهري، ت: 456هـ، نشر: دار الفكر-بيروت.

    سابعاً: المراجع العامة:

    • إبرام العقد الإلكتروني: إعداد: بلقاسم حامدي، رسالة دكتوراه-جامعة لحاج لخضر باتنة، كلية الحقوق-الجزائر، نشر عام: 2014م-2015م.
    • إبرام العقد الإلكتروني-دراسة مقارنة: د/ خالد ممدوح إبراهيم، مجلة الفكر القانوني والاقتصاد، ع السنة الثامنة.
    • إبرام العقد الإلكتروني-دراسة مقارنة: د/ خالد ممدوح إبراهيم، نشر: دار الفكر الجامعي-الإسكندرية، ط: الثانية، 2011م.
    • الأحكام الفقهية للتعاملات الإلكترونية: عبد الرحمن بن عبد الله السند، نشر: دار الوراق للطباعة والنشر والتوزيع-بيروت، 2004م.
    • الأحكام الفقهية للتعاملات الإلكترونية-الحاسب الآلي وشبكة المعلومات الإنترنت: د/ عبد الله السند، نشر: دار الوراق للنشر والتوزيع-بيروت، ط: الأولى، 1424هـ-2004م.
    • الاعتداء الإلكتروني-دراسة فقهية: د/ عبد العزيز الشبل، نشر: كنوز إشبيليا-السعودية، ط: الأولى، 1433هـ-2012م.
    • أنظمة الدفع الإلكتروني المعاصر-غير الائتماني في الفقه الإسلامي-دراسة مقارنة: د/ صلاح الدين أحمد محمد عامر، بحث منشور بمجلة الوعي الإسلامي-وزارة الأوقاف-الكويت، ع: 164، عام: 1439هـ-2018م.
    • التجارة الإلكترونية في الفقه الإسلامي: لسليمان عبد الرازق أبو مصطفى، رسالة ماجستير-الجامعة الإسلامية-فلسطين، ، نشر عام: 1425هـ-2005م.
    • التجارة الإلكترونية من منظور الفقه الإسلامي-رسالة ماجستير: إعداد: أحمد أمداح-كلية العلوم الاجتماعية والعلوم الإسلامية-الجزائر، عام: 1426هـ-1427هـ-2005م-2006م.
    • التطبيق المعاصر لعقد السلم: د/ محمد عبد العزيز حسن زيد، المعهد العالمي للفكر الإسلامي، ط: الأولى، 1417هـ-1996م.
    • التعاقد عن بعد: د/ قاسم محمد حسن، نشر: دار الجامعة الجديدة-الإسكندرية، 2005م.
    • التعبير عن الإرادة في التعاقد الإلكتروني عبر Webset ووسائل حمايته-دراسة مقارنة بين القانون المدني والفقه الإسلامي: د/ حسن محمد عمر الحمراوي، نشر: مجلة البحوث الفقهية والقانونية، العدد: الثلاثون، إصدار أكتوبر، 1444هـ-2022م.
    • جريمة انتحال الشخصية في مواقع التواصل الاجتماعي-دراسة فقهية مقارنة بالقانون الكويتي: د/ محمد مهدي العجمي، بحث منشور بمجلة الشريعة والدراسات الإسلامية-الكويت، نشر: المجلس العلمي، العدد: (130)، لسنة: (37)، صفر 1444هـ-سبتمبر 2022م.
    • الجودة والرداءة وأثرهما على أحكام المعاملات-دراسة فقهية مقارنة: محمد محمد علي الأسطل، رسالة ماجستير-جامعة غزة، عام: 1431هـ-2010م.
    • حق المستهلك في الفقه الإسلامي والقانون-دراية مقارنة: صالح أحمد العلي، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية-الكويت، مجلة جامعة الشارقة، المجلد: 17، العدد: 2، 1442-2020م.
    • حكم إجراء العقود بالآت الاتصال الحديثة: د/ محمد عبد اللطيف صالح الفرفور، مجلة مجمع الفقه الإسلامي، الدورة: السادسة، العدد: السادس، الجزء الثاني، عام 1990م.
    • حماية المستهلك في المعاملات الإلكترونية-دراسة مقارنة: د/ خالد ممدوح إبراهيم، نشر: الدرار الجامعية-الإسكندرية، 2007م.
    • العقد الإلكتروني: د/ ماجد محمد سليمان أبا الخيل، نشر: مكتبة الرشد-السعودية، ط: الأولى، 1428هـ.
    • عقد البيع عبر الإنترنت-دراسة تأصيلية في الشريعة الإسلامية: د/ حمدون الشيخ، نشر: دار الضحى-لنشر والتوزيع-الجزائر، ط: الأولى، 2017م.
    • العولمة والتجارة الإلكترونية: بها شاهين، نشر: دار الفاروق الحديثة، 2000م.
    • الفقه الإسلامي وأدلته: د/ وهبة مصطفى الزحيلي، نشر: دار الفكر-بيروت، بدون سنة طبع أو تاريخ.
    • قرارات وتواصيات مجمع الفقه الإسلامي لمنظمة المؤتمر الإسلامي في دورته السابعة بجدة، 1412هـ، قرار رقم: (63/1/7) سنة: 1991م، قرارات وتوصيات مجمع الفقه الإسلامي، (140)، ط: دار القلم-دمشق، ط: الثانية، 1418هـ-1998م.
    • المدخل الفقهي العام: د/ مصطفى أحمد الزرقا، نشر: دار الفكر-بيروت، ط: العاشرة، 1967-1968م.
    • المسئولية الجنائية الناشئة عن إساءة استخدام مواقع التواصل الاجتماعي: د/ دينا عبد العزيز فهمي، بحث مقدم للمؤتمر العلمي الرابع-كلية الحقوق-جامعة طنطا، الفترة 23-24 أبريل 2017م، منشور بمجلة الشريعة والدراسات الإسلامية-الكويت، العدد: 130 سبتمبر 2022م.
    • المعاملات المالية أصالة ومعاصرة: دبيان محمد الدبيان، نشر: مكتبة فهد الوطنية-السعودية، ط: الثانية، 1434هـ.
    • النظريات العامة في الفقه الإسلامي: د/ رمضان الشرنباصي، نشر: دار الجامعة الجديدة-الإسكندرية، 2003م.
    • الموسوعة الفقهية الكويتية: لوزارة الأوقاف والشئون الإسلامية-الكويت، نشر: دار الصفوة– مصر، ط: الثانية، 1404-1427هـ.
    • طرق القضاء في الشريعة الإسلامية: أحمد إبراهيم، نشر: المكتبة الأزهرية، 2013م.

     

     

    First: The Holy Qur’an.

    Second: Interpretation and Qur’anic Sciences:

    • 'ahkam alqurani: li'abi bakr 'ahmad bin ealiin alraazi aljssas, ta:370hi, tahqiqu: muhamad alsaadiq qamhawi, nashara: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, 1405h.
    • 'ahkam alqurani: lil'iimam 'ahmad bin ealiin alraazi, ta: 370hi, tahqiqu: muhamad alsaadiq qamhawi, nashara: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, 1405hi.
    • al'iiklil fi aistinbat altanzili: lieabd alrahman bin 'abi bakr alsayuti, ti: 911hi, tahqiqi: sayf aldiyn eabd alqadir alkatibi, nashara: dar alkutub aleilmiati-birut, 1401h-1981m.
    • 'anwar altanzil wa'asrar altaawili: lieabd allah bin eumar alshiyrazii albaydawi, ta: 685hi, tahqiqu: muhamad almareashli, nashara: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, ta: al'uwlaa, 1418hi.
    • altashil lieulum altanzili: limuhamad bin 'ahmad abn jaziy alkalbi, ta: 741hi, tahqiqu: da/ eabd allah alkhalidi, nashara: sharikat dar al'arqam bin 'abi al'arquma-birut, ta: al'uwlaa, 1416hi.
    • taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanani: lieabd alrahman bin nasir bin eabd allah alsaedi, ta: 1376hi, tahqiqu: eabd alrahman alllwayahaqi, nashra: muasasat alrisalati, ta: al'uwlaa, 1420h-2000m.
    • aljamie li'ahkam alqurani: muhamad bin 'ahmad alqurtabi, ta: 671hi, tahqiqu: hisham albukharii, nashara: dar ealam alkutibi-alriyad, ta: al'uwlaa, 1423h-2003m.
    • gharayib alquran waraghayib alfirqan: linizam aldiyn alhasan bin muhamad alniysaburi, ta: 850hi, tahqiqa: alshaykh zakariaa eumayrat, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1416hi.
    • fatah albayan fi maqasid alqurani: li'abi altayib muhamad sidiyq khan albukharii alqanwji, ti: 1307hi, nashra: almaktabat aleasriat liltibaeat walnashri-birut, 1412h-1992m.
    • fath alqadir: limuhamad bin ealiin alshuwkanii alyamaniu, ta: 1250hi, nashra: dar abn kathirin, dar alkalm altayb-dimashqa, bayrut, ta: al'uwlaa.
    • libab altaawil fi maeani altanzili: lieala' aldiyn ealii bin muhamad almaeruf bialkhazin, ta: 741hi, tahqiqu: muhamad eali shahin, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1415hi.
    • maealim altanzili: li'abi muhamad alhusayn bin maseud albaghuay, ta: 510hi, tahqiqu: muhamad alnamar, nashara: dar tibati, ta: alraabieati, 1417h-1997m.
    • mafatih alghayb (altafsir alkabir): muhamad bin eumar alraazi, ta: 606hi, nashra: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, ta: althaalithati, 1420hi.

    Third: Hadith and its sciences:

    • 'iirshad alsaari lisharh sahih albukhari: lihamd bin 'abaa bakr alqistalani, t: 923hi, nashra: almatbaeat al'amiriati-masr, ta: alsaabieati, 1323h.
    • aliastidhkaru: yusif bin eabd allah alqurtabi, ta: 463hi, tahqiqu: salim eataa, nashara: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1421h-2000m.
    • albadr altamaam sharh bulugh almurami: lilhusayn muhamad bin saeid allaaei, ta: 1119hi, nashra: dar hijr, ta: al'uwlaa, 1414h1994m.
    • bahjat qulub al'abrar waqurat euyun al'akhyar fi sharh jawamie al'akhbari: lieabd alrahman bin nasir bin hamd al saedi, ti: 1376hi, tahqiqu: eabd alkarim bin rasmi, nashara: maktabat alrishdi, ta: al'uwlaa, 1422h-2002m.
    • tuhfat al'ahwadhi bisharh jamie altirmidhi: limuhamad eabd alrahman almubarikifuraa, ti: 1353hi, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • altamhid lima fi almuataa min almaeani wal'asanidi: liusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albiri alqurtabi, ta: 463hi, tahqiqu: mustafaa alealawy, nashara: wizarat al'awqaf-almaghrbi, 1387h.
    • taysir alealaam sharh eumdat al'ahkami: li'abi eabd alrahman abn salih albasam, ta: 1423hi, tahqiqu: muhamad subhi halaq, nashra: maktabat alsahabati-al'amarati, ta: aleashirati, 1426h-2006m.
    • sunan aibn majata: muhamad bin yazid alqazwini bin majata, ta: 273hi, tahqiqu: muhamad fuaad eabd albaqi, nashara: dar 'iihya' alkutub alearabiati-alqahirati.
    • sharh alnawawii ealaa sahih muslamin: liahyaa bn sharaf alnawawii, ta: 676hi, nashra: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, ta: althaaniati, 1392h.
    • sharh sahih albukhari: li'abi alhasan ealii bin khalaf bin eabd almalik abn batali, ta: 449hi, tahqiqu: 'abu tamim yasir bin 'iibrahima, nashra: maktabat alrushdi-alsueudiati, ta: althaaniati, 1423h-2003m.
    • sahih albukhari: muhamad bin 'iismaeil albukhari, tahqiqu: muhamad zuhayr, nashra: dar tawq alnajati, ta: al'uwlaa, 1422hi.
    • sahih muslamin: muslim bin alhajaaj alnaysaburi, ta:261hi, tahqiqu: muhamad eabd albaqi, nashara: dar 'iihya' alturath alearbi-birut.
    • eumdat alqariy sharh sahih albukhari: limahmud alghitabaa aleaynaa, ti: 855hi, nashra: dar 'iihya' alturath alearbi-birut, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • fatah albari sharh sahih albukharii: 'ahmad bin hajar aleasqalani, nashara: dar almaerifati-birut, 1379hi, tahqiqa: muhamad eabd albaqi.
    • fatah almuneim sharh sahih muslami: da/ limusaa shahin lashin, nashara: dar alshuruq, ta: al'uwlaa, 1423h-2002m.
    • almustadrik ealaa alsahihayni: alhakim muhamad bin eabd allah alnaysaburi, ta: 405hi, tahqiqa: mustafaa eabd alqadir, nashara: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1411h-1990m.
    • maealim alsunan (shrah sunan 'abi dawud): hamd bin muhamad alkhataabi, ta: 388hi, nashra: almatbaeat aleilmiati-halaba, ta: al'uwlaa, 1351h-1932m.
    • manar alqariy sharh mukhtasar sahih albukhari: lihamzat muhamad qasimi, murajaeati: eabd alqadir al'arnawuwta, nashara: dar albian-dimshqa, 1410h-1990m.
    • almuntaqaa sharh almuta: lisulayman bn khalaf alqurtubii albaji al'andilsi, ta: 474hi, nashra: matbaeat alsaeadati-masr, ta: al'uwlaa, 1332hi.
    • nil al'awtar: muhamad bin ealiin alshuwkani, ti: 1250hi, tahqiqu: eisam alsababiti, nushra: dar alhadith-masr, ta: al'uwlaa, 1413h-1993m.

    Fourth: Arabic language and dictionaries:

    • taj alearus min jawahir alqamusa: mhmmd bin eabd alrzzaq alzzabydy, ta: 1205hi, tahqiqu: majmueat muhaqiqina, nashra: dar alhidayati.
    • alsihah taj allughat wasihah alearabiati: li'abi nasr 'iismaeil bin hamaad aljawharii alfarabi, ta: 393hi, tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eatar, nashra: dar aleilm lilmalayini- bayrut, ta: alraabieati, 1407h‍-1987m.
    • alqamus almuhita: muhamad bin yaequb alfayruz abadi, ta: 817hi, tahqiqu: muhamad naeim, nashra: muasasat alrisalati-birut, ta: althaaminati, 1426h-2005m.
    • lisan alearbi: muhamad bin makram bin manzurin, ta: 711hi, nashra: dar sadr-birut, ta: althaalithati, 1414hi.
    • mukhtar alsahahi: muhamad bin 'abi bakr alraazi, ta: 666hi, tahqiqu: yusuf alshaykhu, nashra: almaktabat aleasriati-birut, ta: alkhamisati, 1420h-1999m.
    • almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabira: 'ahmad bin muhamad alfiuwmi, ta: 770hi, nashra: almaktabat aleilmiata-birut.
    • muejam allughat alearabiat almueasirati: du/ 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumara, ta: 1424hi, madat: (zit), 2/1013, nashra: ealam alkutub, ta: al'uwlaa, 1429h-2008m.
    • almuejam alwasiti: majmae allughat alearabiati-'iibrahim mustafaa, wakhrun, nashara: dar aldaewati-alqahirati.
    • muejam maqayis allughati: 'ahmad bin faris alqazwini, ti: 395hi, tahqiqu: eabd alsalam harun, nashara: dar alfikri, 1399h-1979m.

    Fifth: Books on the principles of jurisprudence and jurisprudential rules:

    • al'ashbah walnazayir: eabd alrahman jalal aldiyn alsuyuti, ta: 911hi, nashra: dar alkutub aleilmiati, ta: al'uwlaa, 1411h-1990m.
    • al'ashbah walnazayiru: lizayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamadi, almaeruf biaibn najim almisrii, ta: 970hi, nashra: muasasat alhalbi, ta: al'uwlaa, 1378h-1968m.
    • albahr almuhit fi 'usul alfiqah: li'abi eabd allah bin bihadir alzarkashi, ta: 794hi, alnaashir: dar alkatibi, ta: al'uwlaa, 1414h-1994m.
    • altafsir almunir: du/ wahbat mustafaa lilzuhayli, nashara: dar alfikir-birut, ta: althaaniati, 1418hi.
    • altafsir alwasit: du/ wahbat mustafaa alzuhayli, nashara: dar alfikri-dimashqa, ta: al'uwlaa, 1422hi.
    • sharah mukhtasar alrawdata: lisulayman bin eabd alqawii bin alkarim altuwfii alsarsirii, ta: 716hi, tahqiqu: eabd allah bin eabd almuhsin alturki, nashra: muasasat alrisalati, ta: al'uwlaa, 1407h-1987m.
    • ghamz euyun albasayir fi sharh al'ashbah walnazayiri: li'ahmad bin muhamad maki, alhusaynii alhamawii alhanafii, ti: 1098hi, nashra: dar alkutub aleilmiati, ta: al'uwlaa, 1405h-1985m.
    • alfuruqu: alfuruq ('anwar alburuq fi 'anwa' alfuruqu): li'abi aleabaas 'ahmad bin 'iidris almaliki alqarafi, ti: 684hi, nashra: ealam alkutab, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • alfawayid alsuniyat sharh alfarayid albahiat fi nuzam alqawaeid alfiqhiati: li'abi alfayd muhamad eisaa alfadani almaki, tahqiqu: jibril albasili, nashra: dar albashayir al'iislamiati-birut, ta: althaaniati, 1418h-1997m.
    • nihayat alsuwl sharh minhaj alwusuli: lieabd alrahim bin alhasan al'iisnawii alshafey, ta: 772hi, ta: al'uwlaa, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, 1420h-1999m.

    Sixth: Islamic jurisprudence books:

    A- Hanafi jurisprudence:

    • aliaikhtiar litaelil almukhtari: eabd allah bin mahmud albaldahi, ta: 683hi, nashra: matbaeat alhilbi-alqahrati, 1356h-1937m.
    • al'aslu: limuhamad bn alhasan alshaybani, ta: 189hi, tahqiqu: 'abu alwfa al'afghani, nashara: 'iidarat alquran waleulum al'iislamiati-kratshi, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi: zayn aldiyn bin 'iibrahim abn najim, ta: 970hi, nashra: dar alkitaab al'iislami, ta: althaaniati.
    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: 'abi bakr bin maseud bin 'ahmad alkasani, ta: 587hi, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: althaaniati, 1406h-1986m.
    • albinayat sharh alhidayati: mahmud bin 'ahmad aleaynaa, ta: 855hi, nashra: dar alkutub aleilmiati, ta: al'uwlaa, 1420h-2000m.
    • tabyin alhaqayiq sharh kanz aldaqayiqi: euthman bin eali alziylei alhanafii, ta: 743hi, nashra: almatbaeat alkubraa al'amiriati-alqahirata, ta: al'uwlaa, 1313hi.
    • tuhfat alfuqaha'u: lieala' aldiyn alsamirqandi, ta: 540hi, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: althaaniati, 1414h-1994m.
    • darar alhukaam sharh majalat al'ahkami: lieali haydar khawajih 'amin 'afindi, t: 1353hi, nashra: dar aljili, ta: al'uwlaa, 1411h-1991m.
    • radu almuhtar ealaa alduri almukhtar: muhamad 'amin eabidin alhanafii, ta: 1252hi, nashra: dar alfikiri-birut, ta: althaaniati, 1412h-1992m.
    • sharh fath alqudiri: likamal aldiyn bin eabd alwahid alsiywasi, abn alhamami, ta: 861hi, nashra: dar alfikiri-birut, bidun sanat tabe 'aw tarikh nashra.
    • aleinayat sharh alhidayati: limuhamad bin mahmud jamal aldiyn alruwmii albabirti, ti: 786hi, nashra: dar alfikri, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • allibab fi sharh alkitabi: lieabd alghanii bin talib alghanimi aldimashqii alhanafii, ta: 1298hi, tahqiqu: muhamad muhyi aldiyn, nashra: almaktabat aleilmiata-birut.
    • almabsuta: muhamad bn 'abi sahl alsarakhsi, ta: 483hi, nashra: dar almaerifati, 1414h-1993m.
    • almuhit alburhaniu fi alfiqh alnuemanii fiqh al'iimam 'abi hanifat: limahmud bin 'ahmad bin mazat albukhariu alhanafii, ta: 616hi, tahqiqu: eabd alkarim sami aljandi, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1424h -2004m.
    • alhidayat fi sharh bidayat almubtadi: lieali bin 'abi bakr almarghinani, ta: 593hi, tahqiqu: talal yusif, nashra: dar ahya' alturath alearabi- bayrut, bidun tarikhi.

    A- Maliki jurisprudence:

    • bidayat almujtahid wanihayat almuqtasid: limuhamad bn 'ahmad bin rushd alqurtibii (abn rushd alhafidi), ti: 595hi, nashra: dar alhadithi, 1425h-2004m.
    • bilughat alsaalik li'aqrab almasaliki: 'ahmad bin muhamad alkhuluti, ta: 1241hi, nashra: dar almaearifi-alqahrati.
    • altaaj wal'iiklil limukhtasar khalil: limuhamad bin yusif bin 'abi alqasim bin yusif aleabdarii algharnatii almalki, ta: 897hi, ta: al'uwlaa, nashra: dar alkutub aleilmiati, 1416hi-1994m.
    • altalqin fi alfiqh almaliki: eabd alwahaab althaelabii almaliki, ta: 422hi, tahqiqu: muhamad altitwani, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1425h-2004m.
    • altahdhib fi akhtisar almudawanati: likhalf bn 'abi alqasim albaradhieii, ta: 372hi, tahqiqu: du/ muhamad al'amin, nashara: dar albuhuth lildirasat al'iislamiat wa'iihya' altarath-dbi, ta: al'uwlaa, 1423h-2002m.
    • althamar aldaani sharh risalat aibn 'abi zayd alqayrawani: lilshaykh salih eabd alsamie alabi almalki, ta: 1335h, nashra: almaktabat althaqafiati-birut, bidun sanat tabe 'aw tarikh nashra.
    • hashiat aldasuwqi ealaa alsharh alkabiri: limuhamad bin earafat aldasuqii almaliki, ta: 1230hi, nashra: dar alfikri, bidun sanat tabe 'aw tarikh nashra.
    • aldhakhiratu: li'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almalikii (alqarafi) ta: 684hi, tahqiqu: saeid 'aerab, muhamad bu khabzat, nushra: dar algharb al'iislami-birut, ta: al'uwlaa, 1994m.
    • sharah mukhtasar khalil: muhamad bin eabd allah alkharshi, ta: 1101hi, nashra: dar alfikr-birut.
    • alfawakih aldawaniu ealaa risalat abn 'abi zayd alqayrawani: 'ahmad alnafrawii almaliki, ta: 1126hi, nashra: dar alfikir-birut, 1415h-1995m.
    • alkafi fi fiqh 'ahl almadinati: liusif bin eabd allh alnamirii alqurtibi, ta: 463hi, tahqiqu: muhamad 'uhayid almuritani, nashra: maktabat alriyad-alsueudiat, ta: althaaniati, 1400h-1980m.
    • almuqadimat almumahadati: limuhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtabi, ta: 520hi, tahqiqu: du/ muhamad haji, nashra: dar algharb al'iislami-birut, ta: al'uwlaa, 1408h-1988m.
    • manah aljalil sharh mukhtasar: khalil muhamad ealaysh, ta: 1299hi, nashra: dar alfikri, 1409h-1989m.
    • mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalil: limuhamad altarabulsii almaghribi, alhatab alrrueyny almaliki, ta:954hi, nashra: dar alfikri, ta: althaalithati, 1412h-1992m.
    • alhidayat alkafiat alshaafiat libayan haqayiq al'iimam aibn earafat alwafia (shrah hudud aibn earfat): limuhamad bin qasim alrisae almalki, ta: 894hi, nashra: almaktabat aleilmiata, ta: al'uwlaa, 1350hi.

    C- Shafi’i jurisprudence:

    • 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalibi: zakariaa bin muhamad al'ansari, ta:926hi, tahqiqa: muhamad tamir, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1422h-2000m.
    • al'iiqnae fi hali 'alfaz 'abi shujae: limuhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieayi, ti: 977hi, tahqiqu: maktab albuhuthi-dar alfikr, nashra: dar alfikiri-birut.
    • albayan fi madhhab al'iimam alshaafieii: yahyaa bin salim aleumrani, ta: 558hi, tahqiqu: qasim alnuwri, nashra: dar alminhaja-jdati, ta: al'uwlaa, 1421h-2000m.
    • altajrid linafe aleabid (hashiat albijirmii ealaa sharh almanhaji): lisulayman bin muhamad albujayrami almisrii alshaafieayi, ti: 1221hi, nashra: matbaeat alhalbi, 1369h-1950m.
    • hashita qalyubi waeumayrat: 'ahmad alqilyubi, 'ahmad eumayrata, nashra: dar alfikir-birut, 1415h-1995m.
    • alhawi alkabira: eali bin muhamad almawirdi, ta: 450hi, tahqiqu: eali mueawada, eadil eabd almawjudi, nashara: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1419h-1999m.
    • rawdat altaalibin waeumdat almuftina: yahyaa bin sharaf alnawawii, ta: 676hi, tahqiqu: zuhayr alshaawish, nashra: almaktab al'iislami-birut.
    • algharar albahiat fi sharh albahjat alwardiati: lizakaria bin al'ansari, alsinikii, ti: 926hi, nashra: almatbaeat almimaniati, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • fatah aleaziz bisharh alwajiz: lieabd alkarim bin muhamad alraafieii alqazwini, ta: 623hi, nashra: dar alfikiri-birut, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • futuhat alwahaab bitawdih sharh manhaj altulaab (hashiat aljumla): sulayman bin eumar aljumla, ti: 1204hi, nashra: dar alfikri.
    • alfiqh almanhajiu ealaa madhhab al'iimam alshaafieii: da/ mustfa alkhin, wakhrin, nashra: dar alqilmu-dimashqa, ta: alraabieati, 1413h-1992m.
    • almajmue sharh almuhadhabi: muhyi aldiyn bn sharaf alnawawii, ta: 676ha, nashra: dar alfikri.
    • mughaniy almuhtaj limaerifat 'alfaz alminhaji: limuhamad bn 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieayi, ti: 977hi, nashra: dar alkutub aleilmiati, ta: al'uwlaa, 1415h-1994m.
    • almuhadhab fi fiqh al'iimam alshaafieayi: li'iibrahim bin ealiin alshiyrazi, ta: 476hi, nashra: dar alkutub aleilmiati-birut.

    D- Hanbali jurisprudence:

    • al'iiqnae fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal: musaa bin 'ahmad almaqdisi, ta: 968hi, tahqiqu: eabd allatif alsabki, nashra: dar almaerifati-birut.
    • al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilafi: eali bin sulayman almardawi, ta: 885hi, nashra: dar 'iihya' alturath alearabii, ta: althaaniati.
    • hashiat alrawd almurabae sharh zad almustaqnaea: eabd alrahman alhanbali, ti: 1392hi, ta: al'uwlaa, 1397hi.
    • daqayiq 'uwli alnahaa lisharh almuntahaa (sharah muntahaa al'iiradat): mansur bin yunis albahutaa, ti: 1051hi, nashra: ealam alkatub, ta: al'uwlaa, 1414h-1993m.
    • sharah alzarkashiu ealaa mukhtasar alkharqi: lishams aldiyn 'abi eabd allh muhamad bin eabd allah alzarkashii almisrii alhanbali, ta: 772hi, tahqiqa: eabd almuneim khalil 'iibrahim, nashra: dar alkutub aleilmiati, 1423h-2002m.
    • alsharh alkabir ealaa matn almuqanaei: lieabd alrahman bin qudamat aljamaeili, ta: 682hi, nashra: dar alkitaab alearabii, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • aleadat sharh aleumdati: lieabd alrahman bin 'iibrahim baha' aldiyn almaqdisi, ta: 624hi, nashra: dar alhadith-alqahirati, 1424h-2003m.
    • alfuruea: lieala' aldiyn eali bin sulayman almardawi, ta: 763hi, tahqiqu: da/ eabd allah eabd almuhsin alturki, nashra: muasasat alrisalati, al'uwlaa, 1424h-2003m.
    • alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu: li'abi muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin qudamat almaqdisi, ta: 620hi, nashra: dar alkutub aleilmiati, ta: al'uwlaa, 1414h-1994m.
    • kashaaf alqinae ean matn al'iiqnaei: mansur bin yunis albahutaa, ti: 1051hi, nashra: dar alkutub aleilmiati.
    • almubdie fi sharh almuqanaea: li'iibrahim bin muhamad abn muflaha, ta: 884hi, nashara: dar alkutub aleilmiati-birut, ta: al'uwlaa, 1418h-1997m.
    • mukhtasar al'iinsaf walsharh alkabira: limuhamad bin eabd alwahaab altamimii alnajdii, ta: 1206hi, tahqiqu: eabd aleaziz alruwmi, wakhrin, nashra: matabie alriyad-alrryad, ta: al'uwlaa, bidun tarikhi.
    • almughaniy fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal alshaybani: eabd allh bin qudamat almaqdisi, ta: 620hi, nashra: dar alfikir-birut, ta: al'uwlaa, 1405h.
    • nil almarb bisharh dalil alttalib: lieabd alqadir bin eumar bin salim altaghlabi alshshaybany, ti: 1135hi, tahqiqu: du/ muhamad sulyman al'ashqara, nashra: maktabat alfalah-alkuayt, ta: al'uwlaa, 1403h-1983m.

    E- Dhahiri jurisprudence:

    • al'iihkam fi 'usul al'ahkami: liabn hazm alzaahiri, ta: 456hi, tahqiqu: 'ahmad muhamad shakir, nashra: dar alafaq aljadidati-birut, bidun tabeat 'aw tarikhi.
    • almuhalaa bialathar: ealiin bin hazm alzaahiri, ta: 456hi, nashra: dar alfikiri-birut.

    Seventh: General references:

    • 'iibram aleaqd al'iiliktrunii: 'iiedadu: bilqasam hamidi, risalat dukturah-jamieat lihajin likhadar batnat, kuliyat alhuquqi-aljazayar, nushr eami: 2014m-2015m.
    • 'iibram aleuqd al'iiliktruni-drasat muqaranati: du/ khalid mamduh 'iibrahim, majalat alfikr alqanunii walaiqtisadi, e alsanat althaaminatu.
    • 'iibram aleuqad al'iilikturuni-dirasat muqaranati: du/ khalid mamduh 'iibrahim, nashra: dar alfikr aljamiei-al'iiskandiriati, ta: althaaniati, 2011m.
    • al'ahkam alfiqhiat liltaeamulat al'iilikturuniati: eabd alrahman bin eabd allah alsindi, nashara: dar alwaraaq liltibaeat walnashr waltuwziei-birut, 2004m.
    • al'ahkam alfiqhiat liltaeamulat al'iiliktruniit-alhasib alali washabakat almaelumat al'iintirnta: da/ eabd allah alsindi, nashara: dar alwaraq lilnashr waltuwziei-birut, ta: al'uwlaa, 1424h-2004m.
    • aliaetida' al'iilikturuni-dirasat fiqhiatun: da/ eabd aleaziz alshibla, nashra: kunuz 'iishbilya-alseudiat, ta: al'uwlaa, 1433h-2012m.
    • 'anzimat aldafe al'iiliktrunii almueasiri-ghayr aliaytimanii fi alfiqh al'iislamii-drasat muqaranata: du/ salah aldiyn 'ahmad muhamad eamir, bahath manshur bimajalat alwaey al'iislami-wzarat al'awqaf-alkuayt, ea: 164, eami: 1439h-2018m.
    • altijarat al'iiliktiruniat fi alfiqh al'iislamii: lisulayman eabd alraaziq 'abu mustafaa, risalat majistir-aljamieat al'iislamiati-filastin, nashr eami: 1425h-2005m.
    • altijarat al'iiliktiruniat min manzur alfiqh al'iislami-rsalat majistir: 'iiedadi: 'ahmad 'amdah-kaliat aleulum aliajtimaeiat waleulum al'iislamiati-aljazayar, eami: 1426h-1427h-2005m-2006m.
    • altatbiq almueasir lieaqd alsilma: du/ muhamad eabd aleaziz hasan zayda, almaehad alealamii lilfikr al'iislamii, ta: al'uwlaa, 1417h-1996m.
    • altaeaqud ean buedi: du/ qasim muhamad hasan, nashra: dar aljamieat aljadidati-al'iiskandiriat, 2005m.
    • altaebir ean al'iiradat fi altaeaqud al'iiliktrunii eabr Webset wawasayil himayatihi-dirasat muqaranat bayn alqanun almadanii walfiqh al'iislamii: d/ hasan muhamad eumar alhamrawi, nashra: majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniat, aleadad: althalathwn, 'iisdar 'uktubar, 1444h-2022m.
    • jarimat aintihal alshakhsiat fi mawaqie altawasul alaijtimaei-drasat fiqhiat muqaranat bialqanun alkuaytii: du/ muhamad mahdi aleajami, bahath manshur bimajalat alsharieat waldirasat al'iislamiati-alkuayti, nashra: almajlis alealamia, aleadad: (130), lisanati: (37), sifr 1444hi-sibtambar 2022m.
    • aljawdat walrada'at wa'atharuhuma ealaa 'ahkam almueamalati-drasat fiqhiat muqaranati: muhamad muhamad eali al'astal, risalat majistir-jamieat ghazata, eami: 1431h-2010m.
    • haqu almustahlik fi alfiqh al'iislamii walqanun-dirayat muqaranata: salih 'ahmad alealay, kuliyat alsharieat waldirasat al'iislamiati-alkuayta, majalat jamieat alshaariqat, almujaladi: 17, aleadad: 2, 1442-2020m.
    • hakm 'iijra' aleuqud bialat alaitisal alhadithata: du/ muhamad eabd allatif salih alfarfur, majalat majamae alfiqh al'iislamii, aldawrati: alsaadisati, aleadadu: alsaadisi, aljuz' althaani, eam 1990m.
    • himayat almustahlik fi almueamalat al'iiliktruniati-dirasat muqaranati: du/ khalid mamduh 'iibrahim, nashra: aldirar aljamieiati-al'iiskandiriat, 2007m.
    • aleiqd al'iilikturuniu: du/ majid muhamad sulayman 'aba alkhayla, nashra: maktabat alrushdi-alsueudiati, ta: al'uwlaa, 1428hi.
    • euqid albaye eabr al'iintirnti-drasat tasiliatan fi alsharieat al'iislamiati: du/ hamdun alshaykh, nashra: dar aldahaa-linashr waltawziei-aljazayir, ta: al'uwlaa, 2017m.
    • aleawlamat waltijarat al'iiliktiruniatu: biha shahin, nashra: dar alfaruq alhadithati, 2000m.
    • alfiqh al'iislamiu wa'adlatuhu: da/ wahbat mustafaa alzuhayli, nashara: dar alfikiri-birut, bidun sanat tabe 'aw tarikhi.
    • alfiqh al'iislamiu-quaeid alfiqh wanazariaatuh aleamati: du/ muhamad kamal aldiyn 'iimam, nashara: dar aljamieat aljadidati-al'iiskandiriati, 2004m.
    • qararat watawasiat majmae alfiqh al'iislamii limunazamat almutamar al'iislamii fi dawratih alsaabieat bijidatin, 1412hi, qarar raqama: (63/1/7) sanati: 1991mi, qararat watawsiat mujamae alfiqh al'iislamii, (140), ta: dar alqalimu-dimshqa, ta: althaaniati, 1418h-1998m.
    • qawaeid alfiqah: limuhamad eamim al'iihsan almujadadiu albarikati, nashara: alsudaf bibilshir-kratshi, ta: al'uwlaa, 1407h-1986m.
    • alqawaeid alfiqhiat watatbiqatuh ealaa almadhahib al'arbaeati: du/ muhamad mustafaa alzuhayli, nashara: dar alfikri-dimashqa, ta: al'uwlaa, 1407h-2006m.
    • alqawaeid alfiqhiatu: du/ eabd aleaziz eazam, nashara: maktab alrisalat alduwliat lilnashr waltawzie-alqahrata, 2000-2001m
    • alqawaeid alfiqhiatu: muhamad euthman shibir, nashra: dar alnafayisi-al'urduni, ta: al'uwlaa, 1426h-2006m.
    • alqawaeid alfiqhiatu-mafhumaha-nsha'atiha-tturiha: mustafaa 'ahmad alnawwi, nashara: dar alqalimu-dimashqa, ta: alkhamisati, 1420h-2000m.
    • majmueat alfawayid albahiat ealaa manzumat alqawaeid alfiqhiati: li'abi muhamad salih bin muhamad bn hasan alqhtany, tahqiqu: miteib aljueida, nashara: dar alsamiei-alsaeudiati, ta: al'uwlaa, 1420h-2000m.
    • mukhtasar altahrir sharh alkawkab almunira: litaqi aldiyn 'ahmad muhamad alfutuhi alhanbalia abn alnajar, ta: 972hi, tahqiqa: muhamad alzuhayli, nazih hamadi, nashara: maktabat aleibikan, ta: althaaniati, 1418h-1997m.
    • almadkhal alfiqhiu aleami: du/ mustafaa 'ahmad alzarqa, nashara: dar alfikiri-birut, ta: aleashirati, 1967-1968m.
    • almasyuwliat aljinayiyat alnaashiat ean 'iisa'at aistikhdam mawaqie altawasul alaijtimaeii: du/ dina eabd aleaziz fahmi, bahath muqadim lilmutamar aleilmii alraabiei-kaliat alhuquqi-jamieat tanta, alfatrat 23-24 'abril 2017m, manshur bimajalat alsharieat waldirasat al'iislamiati-alkuayt, aleadadu: 130 sibtambar 2022m.
    • almueamalat almaliat 'asalat wamueasaratu: dibyan muhamad aldibyan, nashara: maktabat fahd alwataniat-alsaeudiati, ta: althaaniati, 1434h.
    • alnazariaat aleamat fi alfiqh al'iislamii: da/ ramadan alsharanbasi, nashara: dar aljamieat aljadidati-al'iiskandiriati, 2003m.
    • alwajiz fi 'iidah qawaeid alfiqh alkuliyati: d/ muhamad sidqi bin 'ahmad al burnu, nashra: muasasat alrisalati-birut, ta: alraabieati, 1416h-1996m.
    • almawsueat alfiqhiat alkuaytiatu: liwizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiati-alkuayti, nashra: dar alsafwati- masr, ta: althaaniati, 1404-1427h.
    • turuq alqada' fi alsharieat al'iislamiati: 'ahmad 'iibrahim, nashra: almaktabat al'azhariati, 2013m.