الرواة الذين لم يعرفهم الإمام أحمد بن حنبل ممن لهم رواية في الكتب الستة Narrators who were not known to Imam Ahmad Those who narrated in the six books

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الحديث وعلومه – كلية الدراسات الإسلامية والعربية بدسوق_ جامعة الأزهر.

المستخلص

علم الجرح والتعديل من أهم علوم الحديث، ولقد قيض الله ¸ لهذا العلم أئمة أعلامًا شمَّروا واجتهدوا في تمحيص الرواة ومعرفة أحوالهم، وألزموا أنفسهم الكشف عن معايب رواة الحديث، وبهذا العلم يتميز مقبول الحديث من مردوده، وصحيحه من سقيمه. ومن أهم الأسباب التي دفعتني للكتابة في هذا البحث مكانة الإمام أحمد بن حنبل في نقد الرجال وكثرة الرواة الذين تكلم عليهم في الجرح والتعديل. وأنه قد يظن بعض أهل هذا العصر ممن لم يكن لهم دراية كاملة بعلم الجرح والتعديل، ولا بمدلولات الألفاظ أن لفظ «لا أعرفه» المراد به الجهالة المطلقة لذا فقد يحكمون على بعض الأحاديث بالضعف، ويكون المراد غير هذا؛ فكان من الواجب علينا أن نبين المراد بهذا اللفظ عند الإمام أحمد «لا أعرفه» مع المقارنة بغيره عند النقاد. وكان لا بد من جمع الرواة الذين لم يعرفهم الإمام أحمد ممن لهم رواية في الكتب الستة مع دراستهم ومقارنة قوله، مع قول غيره من النقاد، ومن ثم بيان أحوالهم، وبيان مجهولهم من معروفهم. وقد أدى البحث إلى عدة نتائج يمكن إيجازها في أنه لا يلزم من إطلاق الإمام أحمد عبارة «لا أعرفه» على الراوي عدم معرفة غيره به، بل ينبغي التحري والتثبت من حال هذا الراوي جيدًا، فأحيانًا يكون مقصوده، أنه لا يعرف حال هذا الراوي، لكن قد يعرفه غيره، وبالفعل قد عُرف الكثير من هؤلاء الرواة، وقد وَثَقَ العلماء بعضهم.
Abstract:
The science of criticism and authentication is one of the most important sciences of hadith, and Allah has provided for this science eminent imams who have worked hard and strove to scrutinize the narrators and know their conditions, and have obliged themselves to uncover the faults of the narrators of hadith, and with this science the acceptable hadith is distinguished from its rejected one, and its authenticity from its weakness.
One of the most important reasons that prompted me to write in this research is the position of Imam Ahmad ibn Hanbal in criticizing men and the large number of narrators who spoke about criticism and authentication.
Some people of this era who do not have full knowledge of the science of criticism and authentication, or the meanings of words, may think that the phrase "I do not know him" means absolute ignorance, so they may judge some hadiths as weak, but the intended meaning is something else; it was our duty to clarify what is meant by this phrase in Imam Ahmad "I do not know him" while comparing it with others among the critics.
It was necessary to collect the narrators who were not known by Imam Ahmad, who have narrations in the six books, while studying them and comparing his statement with the statement of other critics, and then clarifying their conditions, and clarifying their unknowns from their known ones.
The research led to several results that can be summarized in that Imam Ahmad's use of the phrase "I do not know him" on the narrator does not necessarily mean that others do not know him, but rather one should investigate and verify the condition of this narrator well, sometimes what he meant was that he did not know the condition of this narrator, but others may know him, and indeed many of these narrators have been known, and scholars have documented some of them.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


المصادر والمراجع
1- أبو زرعة الرازي وجهوده في السنة النبوية، كتاب الضعفاء: لأبي زرعة الرازي، الرسالة العلمية: لسعدي بن مهدي الهاشمي، الناشر: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية.
2- أحوال الرجال، المؤلف: إبراهيم بن يعقوب بن إسحاق السعدي الجوزجاني، أبو إسحاق (المتوفى: 259هـ)، المحقق: عبد العليم عبد العظيم البَستوي، دار النشر: حديث اكادمي.
3- إكمال تهذيب الكمال في أسماء الرجال، المؤلف: مغلطاي بن قليج بن عبد الله البكجري المصري الحكري الحنفي، أبو عبد الله، علاء الدين (المتوفى: 762ç)، المحقق: أبو عبد الرحمن عادل بن محمد - أبو محمد أسامة بن إبراهيم، الناشر: الفاروق.
4- الإرشاد في معرفة علماء الحديث، المؤلف: أبو يعلى الخليلي، خليل بن عبد الله بن أحمد بن إبراهيم بن الخليل القزويني (المتوفى: 446هـ)، المحقق: د. محمد سعيد عمر إدريس، الناشر: مكتبة الرشد.
5- الاستيعاب في معرفة الأصحاب، المؤلف: أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي (المتوفى: 463هـ)، المحقق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار الجيل، بيروت.
6- الإصابة في تمييز الصحابة، المؤلف: أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، سنة الوفاة: 852 هـ، تحقيق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار الجيل.
7- البداية والنهاية، المؤلف: أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هـ)، الناشر: دار الفكر.
8- التاريخ الأوسط، المؤلف: محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري، أبو عبد الله (المتوفى: 256هـ)، المحقق: محمود إبراهيم زايد، الناشر: دار الوعي، مكتبة دار التراث.
9- التاريخ الكبير، المؤلف: محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري، أبو عبد الله (المتوفى: 256هـ)، الطبعة: دائرة المعارف العثمانية.
10- التنكيل بما في تأنيب الكوثري من الأباطيل، المؤلف: عبد الرحمن بن يحيى بن علي بن محمد المعلمي العتمي اليماني (المتوفى: 1386هـ)، الناشر: المكتب الإسلامي.
11- الثقات، المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن مَعْبدَ، التميمي، أبو حاتم، الدارمي، البُستي (المتوفى: 354هـ)، طبع بإعانة: وزارة المعارف للحكومة العالية الهندية، الناشر: دائرة المعارف العثمانية.
12- الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه (صحيح البخاري)، المؤلف: محمد بن إسماعيل أبو عبد الله البخاري الجعفي، ت: محمد زهير بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاة.
13- الجامع في العلل ومعرفة الرجال لأحمد بن حنبل، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، رواية: المروذي وغيره، المحقق: الدكتور وصى الله بن محمد عباس، الناشر: الدار السلفية، بومباى – الهند.
14- الجرح والتعديل، المؤلف: أبو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس بن المنذر التميمي، الحنظلي، الرازي ابن أبي حاتم (المتوفى: 327هـ)، الناشر: طبعة مجلس دائرة المعارف العثمانية.
15- الرد على الجهمية والزنادقة، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، المحقق: صبري بن سلامة شاهين، دار الثبات.
16- الزهد، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، وضع حواشيه: محمد عبد السلام شاهين، دار الكتب العلمية.
17- الشمائل المحمدية والخصائل المصطفوية، المؤلف: محمد بن عيسى بن سورة الترمذي أبو عيسى، الناشر: مؤسسة الكتب الثقافية.
18- الضعفاء الكبير، المؤلف: أبو جعفر محمد بن عمرو بن موسى بن حماد العقيلي المكي (المتوفى: 322هـ)، ت: عبد المعطي أمين قلعجي، الناشر: دار المكتبة العلمية.
19- الضعفاء والمتروكون، المؤلف: أبو الحسن علي بن عمر بن أحمد بن مهدي بن مسعود بن النعمان بن دينار البغدادي الدارقطني (المتوفى: 385هـ)، المحقق: د. عبد الرحيم محمد القشقري، مجلة الجامعة الإسلامية.
20- الضعفاء والمتروكون، المؤلف: أبو عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي (المتوفى: 303هـ)، ت: محمود إبراهيم زايد، الناشر: دار الوعي.
21- الضعفاء والمتروكون، المؤلف: جمال الدين أبو الفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد الجوزي (المتوفى: 597هـ)، المحقق: عبد الله القاضي، الناشر: دار الكتب العلمية.
22- الضعفاء، المؤلف: أبو نعيم أحمد بن عبد الله بن أحمد بن إسحاق بن موسى بن مهران الأصبهاني (المتوفى: 430هـ)، المحقق: فاروق حمادة، الناشر: دار الثقافة.
23- الضعفاء، المؤلف: محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري، أبو عبد الله (المتوفى: 256هـ)، ت: أبو عبد الله أحمد بن إبراهيم بن أبي العينين، الناشر: مكتبة ابن عباس.
24- الطبقات الكبرى، المؤلف: أبو عبد الله محمد بن سعد بن منيع الهاشمي بالولاء، البصري، البغدادي المعروف بابن سعد (المتوفى: 230هـ)، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، الناشر: دار الكتب العلمية.
25- العلل الواردة في الأحاديث النبوية، المؤلف: أبو الحسن علي بن عمر بن أحمد بن مهدي بن مسعود بن النعمان بن دينار البغدادي الدارقطني (المتوفى: 385هـ)، الناشر: دار طيبة.
26- العلل لابن أبي حاتم، المؤلف: أبو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس بن المنذر التميمي، الحنظلي، الرازي ابن أبي حاتم (المتوفى: 327هـ)، ت/ د/ سعد بن عبد الله الحميد و د/ خالد بن عبد الرحمن الجريسي، الناشر: مطابع الحميضي.
27- العلل ومعرفة الرجال، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، ت: وصي الله بن محمد عباس، الناشر: دار الخاني.
28- الفوائد المعللة: الجزء الأول والثاني من حديثه، المؤلف: عبد الرحمن بن عمرو بن عبد الله بن صفوان النصري المشهور بأبي زرعة الدمشقي الملقب بشيخ الشباب (المتوفى: 281هـ)، المحقق: رجب بن عبد المقصود، توزيع: مكتبة الإمام الذهبي.
29- الكاشف في معرفة من له رواية في الكتب الستة، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: محمد عوامة أحمد محمد نمر الخطيب، الناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامية.
30- الكامل في ضعفاء الرجال، المؤلف: أبو أحمد بن عدي الجرجاني (المتوفى: 365هـ)، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود-علي محمد معوض، شارك في تحقيقه: عبد الفتاح أبو سنة، الناشر: الكتب العلمية.
31- المجتبى من السنن، المؤلف: أبو عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي (المتوفى: 303هـ)، تحقيق: عبد الفتاح أبو غدة، الناشر: مكتب المطبوعات الإسلامية.
32- المجروحين من المحدثين والضعفاء والمتروكين، المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن مَعْبدَ، التميمي، أبو حاتم، الدارمي، البُستي (المتوفى: 354هـ)، المحقق: محمود إبراهيم زايد، الناشر: دار الوعي.
33- المراسيل، المؤلف: أبو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس بن المنذر التميمي، الحنظلي، الرازي ابن أبي حاتم (المتوفى: 327هـ)، المحقق: شكر الله نعمة الله قوجاني، الناشر: مؤسسة الرسالة.
34- المستدرك على الصحيحين، المؤلف: أبو عبد الله الحاكم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (المتوفى: 405هـ)، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، الناشر: دار الكتب العلمية.
35- المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله ‘، المؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري (المتوفى: 261هـ)، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي، الناشر: دار إحياء التراث العربي.
36- المعرفة والتاريخ، المؤلف: يعقوب بن سفيان بن جوان الفارسي الفسوي، أبو يوسف (المتوفى: 277هـ)، المحقق: أكرم ضياء العمري، الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت.
37- المغني في الضعفاء، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: الدكتور نور الدين عتر.
38- المقتنى في سرد الكنى، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: محمد صالح عبد العزيز المراد، الناشر: المجلس العلمي بالجامعة الإسلامية، المدينة المنورة.
39- الوافي بالوفيات، المؤلف: صلاح الدين خليل بن أيبك بن عبد الله الصفدي (المتوفى: 764هـ)، المحقق: أحمد الأرناؤوط وتركي مصطفى، الناشر: دار إحياء التراث – بيروت.
40- بيان الوهم والإيهام في كتاب الأحكام، المؤلف: علي بن محمد بن عبد الملك الكتامي الحميري الفاسي، أبو الحسن ابن القطان (المتوفى: 628هـ)، المحقق: د. الحسين آيت سعيد، الناشر: دار طيبة.
41- تاريخ ابن معين (رواية الدوري)، المؤلف: أبو زكريا يحيى بن معين بن عون بن زياد بن بسطام بن عبد الرحمن المري بالولاء، البغدادي (المتوفى: 233هـ)، المحقق: د. أحمد محمد نور سيف، الناشر: مركز البحث العلمي وإحياء التراث الإسلامي.
42- تاريخ ابن معين (رواية عثمان الدارمي)، المؤلف: أبو زكريا يحيى بن معين بن عون بن زياد بن بسطام بن عبد الرحمن المري بالولاء، البغدادي (المتوفى: 233هـ)، المحقق: د. أحمد محمد نور سيف، الناشر: دار المأمون للتراث.
43- تاريخ أبي زرعة الدمشقي، المؤلف: عبد الرحمن بن عمرو بن عبد الله بن صفوان النصري المشهور بأبي زرعة الدمشقي الملقب بشيخ الشباب (المتوفى: 281هـ)، رواية: أبي الميمون بن راشد، ت: شكر الله نعمة الله القوجاني، الناشر: مجمع اللغة العربية.
44- تاريخ أسماء الضعفاء والكذابين، المؤلف: أبو حفص عمر بن أحمد بن عثمان بن أحمد بن محمد بن أيوب بن أزداذ البغدادي المعروف بـ ابن شاهين (المتوفى: 385هـ)، المحقق: عبد الرحيم محمد أحمد القشقري.
45- تاريخ أصبهان - أخبار أصبهان، المؤلف: أبو نعيم أحمد بن عبد الله بن أحمد بن إسحاق بن موسى بن مهران الأصبهاني (المتوفى: 430)، المحقق: سيد كسروي حسن، الناشر: دار الكتب العلمية.
46- تاريخ الإسلام وَوَفيات المشاهير وَالأعلام، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: الدكتور بشار عوّاد معروف، الناشر: دار الغرب الإسلامي.
47- تاريخ الثقات، المؤلف: أبو الحسن أحمد بن عبد الله بن صالح العجلى الكوفى (المتوفى: 261هـ)، الناشر: دار الباز.
48- تاريخ بغداد، المؤلف: أبو بكر أحمد بن علي بن ثابت بن أحمد بن مهدي الخطيب البغدادي (المتوفى: 463هـ)، ت/ د. بشار عواد معروف، الناشر: دار الغرب الإسلامي.
49- تاريخ دمشق، المؤلف: أبو القاسم علي بن الحسن بن هبة الله المعروف بابن عساكر (المتوفى: 571هـ)، المحقق: عمرو بن غرامة العمروي، الناشر: دار الفكر.
50- تذكرة الحفاظ، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت.
51- تسمية مشايخ أبي عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي النسائي، المؤلف: أبو عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي (المتوفى: 303هـ)، المحقق: الشريف حاتم بن عارف العوني، دار عالم الفوائد.
52- تعريف اهل التقديس بمراتب الموصوفين بالتدليس، المؤلف: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، ت: د. عاصم بن عبدالله القريوتي، الناشر: مكتبة المنار.
53- تقريب التهذيب، المؤلف: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، المحقق: محمد عوامة، الناشر: دار الرشيد.
54- تهذيب الأسماء واللغات، المؤلف: أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هـ)، عنيت بنشره وتصحيحه والتعليق عليه ومقابلة أصوله: شركة العلماء بمساعدة إدارة الطباعة المنيرية، يطلب من: دار الكتب العلمية.
55- تهذيب التهذيب، المؤلف: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، الناشر: مطبعة دائرة المعارف النظامية.
56- تهذيب الكمال في أسماء الرجال، المؤلف: يوسف بن عبد الرحمن بن يوسف، أبو الحجاج، جمال الدين ابن الزكي أبي محمد القضاعي الكلبي المزي (المتوفى: 742هـ)، المحقق: د. بشار عواد معروف، الناشر: مؤسسة الرسالة.
57- حسن المحاضرة في تاريخ مصر والقاهرة المؤلف: عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم، الناشر: دار إحياء الكتب العربية.
58- ديوان الضعفاء والمتروكين وخلق من المجهولين وثقات فيهم لين، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: حماد بن محمد الأنصاري، الناشر: مكتبة النهضة الحديثة.
59- ذكر أسماء التابعين ومن بعدهم ممن صحت روايته عن الثقات عند البخاري ومسلم، المؤلف: أبو الحسن علي بن عمر بن أحمد بن مهدي بن مسعود بن النعمان بن دينار البغدادي الدارقطني (المتوفى: 385ç)، المحقق: بوران الضناوي / كمال يوسف الحوت، الناشر: مؤسسة الكتب الثقافية.
60- ذكر أسماء من تكلم فيه وهو موثق، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: محمد شكور بن محمود الحاجي أمرير المياديني، الناشر: مكتبة المنار.
61- سنن ابن ماجه، المؤلف: ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد القزويني، وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى: 273هـ)، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، الناشر: دار إحياء الكتب العربية.
62- سنن أبي داود، المؤلف: أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السَِّجِسْتاني (المتوفى: 275هـ)، المحقق: محمد محيي الدين عبد الحميد، الناشر: المكتبة العصرية، صيدا – بيروت.
63- سنن الترمذي، المؤلف: محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هـ)، ت: أحمد محمد شاكر، ومحمد فؤاد عبد الباقي، وإبراهيم عطوة عوض، مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي.
64- سؤالات ابن الجنيد لأبي زكريا يحيى بن معين، المؤلف: أبو زكريا يحيى بن معين بن عون بن زياد بن بسطام بن عبد الرحمن المري بالولاء، البغدادي (المتوفى: 233هـ)، المحقق: أحمد محمد نور سيف، دار النشر: مكتبة الدار.
65- سؤالات أبي داود السجستاني للإمام أحمد بن حنبل في جرح الرواة وتعديلهم، المؤلف: أبو داود سليمان بن الأشعث السجستاني، المتوفى: 275 هـ، المحقق: أبو عمر محمد بن علي الأزهري، الناشر: الفاروق الحديثة.
66- سؤالات أبي عبيد الآجري للإمام أبي داود السجستاني، المؤلف: أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السَِّجِسْتاني (المتوفى: 275هـ)، المحقق: أبو عمر محمد بن علي الأزهري، الناشر: الفاروق الحديثة القاهرة.
67- سؤالات البرقاني للدارقطني، المؤلف: علي بن عمر أبو الحسن الدارقطني البغدادي، الناشر: كتب خانه جميلي.
68- سؤالات السلمي للدارقطني، المؤلف: محمد بن الحسين بن محمد بن موسى بن خالد بن سالم النيسابوري، أبو عبد الرحمن السلمي (المتوفى: 412هـ)، تحقيق: فريق من الباحثين.
69- سؤالات محمد بن عثمان بن أبي شيبة لعلي بن المديني، المؤلف: علي بن عبد الله بن جعفر السعدي بالولاء المديني، البصري، أبو الحسن (المتوفى: 234هـ)، المحقق: موفق عبد الله عبد القادر، الناشر: مكتبة المعارف.
70- سؤالات مسعود بن علي السجزي، المؤلف: أبو عبد الله الحاكم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (المتوفى: 405هـ)، المحقق: موفق بن عبد الله بن عبد القادر، دار النشر: دار الغرب الإسلامي.
71- سير أعلام النبلاء، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، المحقق: مجموعة من المحققين بإشراف الشيخ شعيب الأرناؤوط، الناشر: مؤسسة الرسالة.
72- سيرة الإمام أحمد بن حنبل، المؤلف: صالح بن الإمام أحمد بن محمد بن حنبل الشيبانيّ البغدادي، أبو الفضل (المتوفى: 265هـ)، المحقق: الدكتور فؤاد عبد المنعم أحمد، الناشر: دار الدعوة.
73- صحيح ابن خزيمة، المؤلف: أبو بكر محمد بن إسحاق بن خزيمة بن المغيرة بن صالح بن بكر السلمي النيسابوري (المتوفى: 311هـ)، المحقق: د. محمد مصطفى الأعظمي، الناشر: المكتب الإسلامي.
74- طبقات الحنابلة، المؤلف: أبو الحسين ابن أبي يعلى، محمد بن محمد (المتوفى: 526هـ)، المحقق: محمد حامد الفقي، الناشر: دار المعرفة – بيروت.
75- طبقات الشافعية الكبرى، المؤلف: تاج الدين عبد الوهاب بن تقي الدين السبكي (المتوفى: 771هـ)، المحقق: د. محمود محمد الطناحي د. عبد الفتاح محمد الحلو، الناشر: هجر.
76- علل الترمذي الكبير، المؤلف: محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هـ)، المحقق: صبحي السامرائي، أبو المعاطي النوري، محمود خليل الصعيدي، الناشر: عالم الكتب، مكتبة النهضة العربية.
77- فتح الباري شرح صحيح البخاري، المؤلف: أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، الناشر: دار المعرفة.
78- فتح المغيث شرح ألفية الحديث، المؤلف: شمس الدين محمد بن عبد الرحمن السخاوي، الناشر: دار الكتب العلمية.
79- لسان الميزان، المؤلف: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، المحقق: دائرة المعرف النظامية، مؤسسة الأعلمي.
80- مسند الإمام أحمد بن حنبل، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، المحقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، الناشر: مؤسسة الرسالة.
81- مشاهير علماء الأمصار وأعلام فقهاء الأقطار، المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن مَعْبدَ، التميمي، أبو حاتم، الدارمي، البُستي (المتوفى: 354هـ)، ت: مرزوق على إبراهيم، الناشر: دار الوفاء.
82- معجم البلدان، المؤلف: شهاب الدين أبو عبد الله ياقوت بن عبد الله الرومي الحموي (المتوفى: 626هـ)، الناشر: دار صادر.
83- معرفة الرجال عن يحيى بن معين وفيه عن علي بن المديني وأبي بكر بن أبي شيبة، المؤلف: أبو زكريا يحيى بن معين بن عون بن زياد بن بسطام بن عبد الرحمن المري بالولاء، البغدادي (المتوفى: 233هـ)، ت: محمد كامل القصار، مجمع اللغة العربية.
84- مَنْ تَكلَّم فيه الدَّارقطني في كتاب السنن من الضعفاء والمتروكين والمجهولين، المؤلف: محمد بن عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن التقي سليمان بن حمزة المقدسي ثم الصالحي ناصر الدين المعروف بابن زريق (المتوفى: 803هـ)، المحقق: أبو عبد الله حسين بن عكاشة، الناشر: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية بدولة قطر.
85- من سؤالات أبي بكر أحمد بن محمد بن هانئ الأثرم أبا عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ)، المحقق: د. عامر حسن صبري، دار البشائر الإسلامية.
86- من كلام أحمد بن حنبل في علل الحديث ومعرفة الرجال، المؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241ç)، المحقق: صبحي البدري السامرائي، الناشر: مكتبة المعارف.
87- مناقب الإمام أحمد، المؤلف: جمال الدين أبو الفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد الجوزي (المتوفى: 597هـ)، المحقق: د. عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: دار هجر.
88- موطأ الإمام مالك المؤلف: مالك بن أنس بن مالك بن عامر الأصبحي المدني (المتوفى: 179هـ)، ت: محمد فؤاد عبد الباقي، الناشر: دار إحياء التراث العربي.
89- ميزان الاعتدال في نقد الرجال، المؤلف: شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (المتوفى: 748هـ)، تحقيق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار المعرفة.
90- نزهة الألباب في الألقاب، المؤلف: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هـ)، المحقق: عبد العزيز محمد بن صالح السديري، الناشر: مكتبة الرشد.
91- هدي الساري (مقدمة فتح الباري)، المؤلف: أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، الناشر: دار المعرفة.
 
1- 'abu zorea alraazi wajuhuduh fi alsuna alnabawia, kitab aldueafa'i: li'abu zorea alraazi, alrisalah aleilmiah: lisaedi bin mahdi alhashimi, alnaashir: eimadat albahth aleilmii bialjamieah al'iislamiah.
2- 'ahwal alrajal, almualaf: 'iibrahim bin yaequb bin 'iishaq alsaedi aljuzjani, 'abu 'iishaq (almutawafee: 259hi), almuhaqiq: abd alalim abd aleazim albastwy, dar alnashri: hadith akadmi.
3- 'iikmal tahthib alkamal fi 'asma' alrajal, almualaf: mughaltay bin qalij bin abd allah albikjarii almisrii alhakrii alhanafii, 'abu abd allah, eala' aldein (almutawafee: 762hi), almuhaqiq: 'abu abd alrahman eadil bin muhamad - 'abu muhamad 'usama bin 'iibrahim, alnaashir: alfaruq.
4- al'iirshad fi maerifat eulama' alhadith, almualaf: 'abu yaelaa alkhalili, khalil bin abd allah bin 'ahmad bin 'iibrahim bin alkhalil alqazwini (almutawafee: 446hi), almuhaqiq: du. muhamad saeid omar 'iidris, alnaashir: maktabat alrushd.
5- alaistieab fi maerifat al'ashab, almualaf: 'abu omar youssif bin abd allah bin muhamad bin abd albirr bin easim alnamrii alqurtibii (almutawafee: 463hi), almuhaqiq: ali muhamad albijawi, alnaashir: dar aljil, birut.
6- al'iisabah fi tamyiz alsahabah, almualaf: 'ahmad bin ali bin hajar 'abu alfadl alasqalanii alshaafieay, sanat alwafaah: 852 ha, tahqiq: ali muhamad albijawi, alnaashir: dar aljil.
 7- albidayah walnihayah, almualaf: 'abu alfida' 'iismaeil bin omar bn kathir alqurashii albasriu thuma aldimashqi (almutawafee: 774hi), alnaashir: dar alfikr.
 8- altaarikh al'awsat, almualaf: muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim bin almughayrah albukhari, 'abu abd allah (almutawafee: 256hi), almuhaqiq: mahmud 'iibrahim zayid, alnaashir: dar alwaei, maktabat dar altarath.
9- altaarikh alkabir, almualaf: muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim bin almughayrah albukhari, 'abu abd allah (almutawafee: 256hi), altabeah: dayirat almaearif aleuthmaniah.
10- altankil bima fi tanib alkuthari min al'abatil, almualaf: abd alrahman bin yahyaa bin alii bin muhamad almualimii aleatmi alyamanii (almutawafee: 1386hi), alnaashir: almaktab al'iislamii.
11- althaqat, almualaf: muhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin moaz bin maebd, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafee: 354hi), tobea bi'iieanat: wizarat almaearif lilhukumah alaliah alhindiah, alnaashir: dayirat almaearif aleuthmaniah.
12- aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah salaa allah ealayh wasalam wasunanuh wa'ayaamuh (sahih albukharii), almualaf: muhamad bin 'iismaeil 'abu abd allah albukhari aljaeafi, ti: muhamad zuhayr bin nasir alnaasir, alnaashir: dar tawq alnajah.
13- aljamie fi aleilal wamaerifat alrijal li'ahmad bin hanbul, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), almuhaqiq: alduktur wasaa allah bin muhamad abaas, alnaashir: aldaar alsalafiah, bumbaa - alhind.
14- aljurh waltaedil, almualaf: 'abu muhamad abd alrahman bin muhamad bin 'iidris bin almunthir altamimi, alhanzali, alraazi ibn 'abi hatim (almutawafee: 327h), alnaashir: tabeat majlis dayirat almaearif aleuthmaniah.
15- alrad alaa aljihamiah walzanadiqath, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), almuhaqiq: sabri bin salamah shahin, dar althabat.
16- alzuhd, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin halal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), wade hawashih: muhamad abd alsalam shahin, dar alkutub aleilmiah.
17- alshamayil almuhamadiah walkhasayil almustafawiah, almualaf: muhamad bin eisaa bin surah altirmithii 'abu eisaa, alnaashir: muasasat alkutub althaqafiah.
18- aldueafa' alkabir, almualaf: 'abu jaefar muhamad bin amr bin musaa bin hamaad aleaqilii almakiyi (almutawafee: 322hi), ti: abd almueti 'amin qileiji, alnaashir: dar almaktabt aleilmiah.
19- aldueafa' walmatrukun, almualaf: 'abu alhasan ali bin omar bin 'ahmad bin mahdii bin maseud bin alnueman bin dinar albaghdadi aldaariqutni (almutawafee: 385hi), almuhaqiq: da. abd alrahim muhamad alqashqari, majalah aljamieah al'iislamiah.
20- aldueafa' walmatrukun, almualaf: 'abu abd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ali alkharasani, alnasayi (almutawafee: 303hi), t: mahmud 'iibrahim zayid, alnaashir: dar alwaei.
21- aldueafa' walmatrukun, almualaf: jamal aldein 'abu alfaraj abd alrahman bin ali bin muhamad aljawzi (almutawafee: 597hi), almuhaqiq: abd allah alqadi, alnaashir: dar alkutub aleilmiah.
22- aldueafa, almualaf: 'abu naeim 'ahmad bin abd allah bin 'ahmad bin 'ishaq bin musaa bin mihran al'asbhani (almutawafee: 430hi), almuhaqiq: faruq hamadah, alnaashir: dar althaqafah.
23- aldueafa, almualaf: muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim bin almughayrah albukhari, 'abu abd allah (almutawafee: 256hi), t: 'abu abd allah 'ahmad bin 'iibrahim bin 'abi aleaynayn, alnaashir: maktabt ibn abaas.
24- altabaqat alkubraa, almualaf: 'abu abd allah muhamad bin saad bin maniye alhashimi bialwala, albasarii, albaghdadii almaeruf biaibn saad (almutawafee: 230hi), tahqiq: muhamad abd alqadir ataa, alnaashir: dar alkutub aleilmiah.
25- aleilal alwaridah fi al'ahadith alnabawiah, almualaf: 'abu alhasan ali bin omar bin 'ahmad bin mahdii bin maseud bin alnueman bin dinar albaghdadi aldaaraqutni (almutawafee: 385hi), alnaashir: dar tibah.
26- alealal leibn 'abi hatim, almualaf: 'abu muhamad abd alrahman bin muhamad bin 'iidris bin almunthir altamimi, alhanzali, alraazii ibn 'abi hatim (almutawafee: 327hi), t/ du/ sad bin abd allah alhamid w d/ khalid bin abd alrahman aljirisi, alnaashir: matabie alhumaydi.
27- alealal wamaerifat alrijal, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), ta: wasiu allah bin muhamad abaas, alnaashir: dar alkhani.

28- alfawayid almuealalah: aljuz' al'awal walthaani min hadithihou, almualaf: abd alrahman bin amr bin abd allah bin safwan alnasrii almashhur bi'abi zoreah aldimashqii almulaqab bishaykh alshabab (almutawafee: 281hi), almuhaqiq: rajab bin abd almaqsud, tawzei: maktabt al'iimam althahabi.
 29- alkashif fi maerifah man lah riwayah fi alkutub alsitah, almualaf: shams aldin 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748h), almuhaqiq: muhamad eawaamah 'ahmad muhamad namir alkhatib, alnaashir: dar alqiblah lilthaqafah al'iislamiah.
30- alkamil fi dueafa' alrujal, almualaf: 'abu 'ahmad bin oudii aljirjanii (almutawafee: 365hi), tahqiq: adil 'ahmad abd almawjud-ali muhamad mueawad, sharak fi tahqiqih: abd alfataah 'abu sanah, alnaashir: alkutub aleilmiah.
31- almujtabaa min alsonan, almualaf: 'abu abd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ali alkharasani, alnasayi (almutawafee: 303hi), tahqiq: abd alfataah 'abu ghudah, alnaashir: maktab almatbueat al'iislamiah.
32- almajruhin min almuhdithin waldueafa' walmatrukin, almualaf: muhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin moaz bin maebd, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafee: 354hi), almuhaqiq: mahmud 'iibrahim zayid, alnaashir: dar alwaei.
33- almarasil, almualaf: 'abu muhamad abd alrahman bin muhamad bin 'iidris bin almunthir altamimi, alhanzali, alraazi ibn 'abi hatim (almutawafee: 327hi), almuhaqiq: shakar allah niemah allah qujani, alnaashir: muasasah alrisalah.
34- almustadrik alaa alsahihayn, almualaf: 'abu abd allah alhakim muhamad bin abd allah bin muhamad bin hamduih bin nueym bin alhakam aldabiu altahmaniu alnaysaburiu almaeruf beibn albaye (almutawafee: 405hi), tahqiq: mustafaa abd alqadir ataa, alnaashir: dar alkutub aleilmiah.
 35- almusnad alsahih almukhtasar binaql aladl ean aladl 'iilaa rasul allah ', almualaf: muslim bin alhajaaj 'abu alhasan alqushayri alnaysaburi (almutawafee: 261hi), almuhaqaq: muhamad fuad abd albaqi, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii.
36- almaerifah waltaarikh, almualaf: yaequb bin sofyan bin jawan alfarisii alfaswi, 'abu youssif (almutawafee: 277hi), almuhaqiq: 'akram dia' alamari, alnaashir: muasasah alrisalah, bayrut.
37- almughaniy fi aldueafa, almualaf: shams aldien 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz althahabii (almutawafee: 748hi), almuhaqiq: alduktur nour aldien eatr.
38- almuqtanaa fi sard alkunaa, almualaf: shams aldien 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), almuhaqaq: muhamad salih abd aleaziz almurad, alnaashir: almajlis aleilmi bialjamieah al'iislamiah, almadinah almunawarah.
39- alwafi balufyat, almualaf: salah aldien khalil bin 'aybik bin abd allah alsafadii (almutawafee: 764hi), almuhaqiq: 'ahmad al'arnawuwt waturki mustafaa, alnaashir: dar 'iihya' alturath - bayrut.
40- bayan alwahm wal'iiham fi kitab al'ahkam, almualaf: ali bin muhamad bin abd almalik alkitaamii alhimyri alfasi, 'abu alhasan ibn alqatan (almutawafee: 628hi), almuhaqiq: du. alhusayn ayat saeid, alnaashir: dar tibah.
41- tarikh ibn maein (riwayah alduwri), almualaf: 'abu zakariaa yahyaa bin maein bin own bin ziad bin bistam bin abd alrahman almirii bialwala, albaghdadii (almutawafee: 233hi), almuhaqiq: du. 'ahmad muhamad nour sif, alnaashir: markaz albahth aleilmii wa'iihyaa alturath al'iislamii
42- tarikh ibn maein (riwayat euthman aldaarmi), almualaf: 'abu zakariaa yahyaa bin maein bin own bin ziad bin bistam bin abd alrahman almirii bialwala, albaghdadii (almutawafee: 233hi), almuhaqiq: du. 'ahmad muhamad nour sif, alnaashir: dar almamun liltorath.
43- tarikh 'abi zoreah aldimashqi, almualaf: abd alrahman bin amr bin abd allah bin safwan alnasrii almashhur bi'abi zoreah aldimashqii almulaqab bishaykh alshabab (almutawafee: 281hi), riwayat: 'abi almimun bin rashid, ta: shakar allah niemah allah alqujani, alnaashir: majmae allughah alearabiah.
44- tarikh 'asma' aldueafa' walkazaabin, almualaf: 'abu hafs omar bin 'ahmad bin euthman bin 'ahmad bin muhamad bin 'ayuwb bin 'azdad albaghdadi almaeruf bi ibn shahin (almutawafee: 385hi), almuhaqiq: abd alrahim muhamad 'ahmad alqashqari.
45- tarikh 'asabhan - 'akhbar 'asbihan, almualaf: 'abu naeim 'ahmad bin abd allah bin 'ahmad bin 'iishaq bin musaa bin mihran al'asbhanii (almutawafee: 430), almuhaqiq: sayed kasarawi hasan, alnaashir: dar alkutub aleilmiah.
46- tarikh al'iislam wawafyat almashahir walaelam, almualaf: shams aldien 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), almuhaqiq: alduktur bashaar awwad maeruf, alnaashir: dar algharb al'iislamii.
47- tarikh althiqat, almualaf: 'abu alhasan 'ahmad bin abd allah bin salih aleajlei alkufei (almutawafee: 261hi), alnaashir: dar albaz.
48- tarikh baghdad, almualaf: 'abu bakr 'ahmad bin ali bin thabit bin 'ahmad bin mahdii alkhatib albaghdadii (almutawafee: 463hi), t/ du. bashaar awwad maeruf, alnaashir: dar algharb al'iislamii.
49- tarikh dimashq, almualaf: 'abu alqasim ali bin alhasan bin hibat allah almaeruf biibn asakir (almutawafee: 571hi), almuhaqiq: amr bin gharamah alamorei, alnaashir: dar alfikr.
50- tazkirah alhofaz, almualaf: shams aldien 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz althahabii (almutawafee: 748hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiah bayrut.
51- tasmiat mashayikh 'abi abd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ali alnasayi, almualaf: 'abu abd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ali alkharasani, alnasayi (almutawafee: 303hi), almuhaqiq: alsharif hatim bin arif alawni, dar alam alfawayid.
52- taerif ahl altaqdis bimaratib almusufin bialtadlisi, almualaf: 'abu alfadl 'ahmad bin ali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalani (almutawafee: 852hi), t: du. assim bin abdallah alqiryuti, alnaashir: maktabat almanar.
53- taqrib altahthib, almualaf: 'abu alfadl 'ahmad bin ali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar alasqalanii (almutawafee: 852hi), almuhaqiq: muhamad awamah, alnaashir: dar alrashid.
54- tahthib al'asma' wallughat, almualaf: 'abu zakariaa muhyi aldein yahyaa bin sharaf alnawawiy (almutawafee: 676hi), eaniat binashrih watashihih waltaeliq alayh wamuqabalat 'usulihi: sharikat aleulama' bimusaeadat 'iidarat altibaeah almuniriah, yatlub min: dar alkutub aleilmiah.
55- tahthib altahthib, almualaf: 'abu alfadl 'ahmad bin ali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar alasqalanii (almutawafee: 852hi), alnaashir: matbaeat dayirat almaearif alnizamiah.
56- tahthib alkamal fi 'asma' alrujal, almualaf: youssif bin abd alrahman bin youssif, 'abu alhajaj, jamal aldein ibn alzakii 'abi muhamad alqudaei alkalbi almiziy (almutawafee: 742hi), almuhaqiq: du. bashaar awad maeruf, alnaashir: muasasat alrisalah.
57- hosn almuhadarah fi tarikh misr walqahirah almualaf: abd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldein alsuyutii (almutawafee: 911hi), almuhaqaq: muhamad 'abu alfadl 'iibrahim, alnaashir: dar 'iihya' alkutub alearabiah.
58- diwan aldueafa' walmatrukin wakhuliq min almajhulin wathiqat fihim lein, almualif: shams aldein 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), almuhaqiq: hamaad bin muhamad al'ansari, alnaashir: maktabt alnahdah alhadithah.
59- zekr 'asma' altaabiein wamin baedihim miman sahat riwayatuh ean althiqat eind albukharii wamuslm, almualaf: 'abu alhasan ali bin omar bin 'ahmad bin mahdi bin maseud bin alnueman bin dinar albaghdadi aldaariqutnii (almutawafee: 385), almuhaqiq: buran aldanawi / kamal youssif alhut, alnaashir: muasasat alkutub althaqafiah.
60- zekr 'asma' man takalam fih wahu muathiq, almualif: shams aldein 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), almuhaqaq: muhamad shakr bin mahmud alhajiy 'amrir almayadini, alnaashir: maktabat almanar.
61- sunan ibn majh, almualaf: ibn majah 'abu abd allah muhamad bn yazid alqazwini, wamajah asm 'abih yazid (almutawafee: 273hi), tahqiq: muhamad fuaad abd albaqi, alnaashir: dar 'iihya' alkutub alearabiah.
62- sunan 'abi dawud, almualaf: 'abu dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin eamrw al'azdi alssaijistany (almutawafee: 275hi), almuhaqaq: muhamad muhyi aldein abd alhamid, alnaashir: almaktabat aleasriah, sayda - bayrut.
63- sunan altirmithi, almualaf: muhamad bin eisaa bin sawrh bin musaa bin aldahak, altirmithi, 'abu eisaa (almutawafee: 279hi), t: 'ahmad muhamad shakr, wamuhamad fuad abd albaqi, wa'ibrahim eatwat eiwad, maktabat wamatbaeat mustafaa albabi alhalbi.
64- sualat ibn aljunid li'abi zakariaa yahyaa bin maein, almualaf: 'abu zakariaa yahyaa bin maein bin eawn bin ziad bin bistam bin abd alrahman almirii bialwala'i, albaghdadii (almutawafee: 233hi), almuhaqiq: 'ahmad muhamad nour sif, dar alnashra: maktabat aldaar.
65- sualat 'abi dawud alsijistaniy lil'iimam 'ahmad bin hanbal fi jurh alruwaat wataedilihim, almualaf: 'abu dawud sulayman bin al'asheath alsajistani, almutawafee: 275 hi, almuhaqiq: 'abu omar muhamad bin ali al'azhari, alnaashir: alfaruq alhadithath.
66- sualat 'abi eubayd alajri lil'iimam 'abi dawud alsajistani, almualaf: 'abu dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin amr al'azdi alssaijistany (almutawafee: 275hi), almuhaqiq: 'abu omar muhamad bin ali al'azhari, alnaashir: alfaruq alhadithah alqahirh.
67- sualat albarqani lildaariqatani, almualaf: ali bin omar 'abu alhasan aldaariqutni albaghdadi, alnaashir: katab khanah jamili.
68- sualat alsilmy lildaariqatani, almualaf: muhamad bin alhusayn bin muhamad bin musaa bin khalid bin salim alnnysaburi, 'abu abd alrahman alsulami (almutawafee: 412hi), tahqiq: fariq min albahithin.
69- sualat muhamad bin euthman bin 'abi shibah liali bin almudini, almualaf: ali bin abd allah bin jaefar alsaedi bialwala' almadinii, albasari, 'abu alhasan (almutawafee: 234hi), almuhaqiq: muafaq abd allah abd alqadir, alnaashir: maktabat almaearifi.
70- sualat maseud bin ali alsajzi, almualaf: 'abu abd allah alhakim muhamad bin abd allah bin muhamad bin hamduih bin nueym bin alhakam aldabi altahmani alnaysaburi almaeruf biaibn albaye (almutawafee: 405hi), almuhaqiq: muafaq bin abd allah bin abd alqadir, dar alnashra: dar algharb al'iislamii.
71- sayr 'aelam alnubala'i, almualaf: shams aldein 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), almuhaqiq: majmueah min almuhaqiqeen bi'iishraf alshaykh shueayb al'arnawuwt, alnaashir: muasasat alrisalah.
72- sirat al'iimam 'ahmad bin hanbul, almualaf: salih bin al'iimam 'ahmad bin muhamad bin hanbal alshybany albaghdadi, 'abu alfadl (almutawafee: 265hi), almuhaqiq: alduktur fuad abd almuneim 'ahmadu, alnaashir: dar aldaewah.
73- sahih ibn khuzaymah, almualaf: 'abu bakr muhamad bin 'iishaq bin khuzaymat bin almughirah bin salih bin bakr alsalmi alnaysaburii (almutawafee: 311hi), almuhaqiq: du. muhamad mustafaa al'aezami, alnaashiru: almaktab al'iislami.
74- tabaqat alhanabilah, almualaf: 'abu alhusayn ibn 'abi yaelaa, muhamad bin muhamad (almutawafee: 526hi), almuhaqaqi: muhamad hamid alfaqi, alnaashir: dar almaerifah - bayrut.
75- tabaqat alshaafieiah alkubraa, almualaf: taj aldein abd alwahaab bin taqi aldein alsabaki (almutawafee: 771hi), almuhaqiq: du. mahmud muhamad altanahi da. abd alfataah muhamad alhalu, alnaashir: hijar.
76- ealal altirmithii alkabir, almualafa: muhamad bin eisaa bin sawrh bin musaa bin aldahak, altirmithi, 'abu eisaa (almutawafee: 279hi), almuhaqiq: subhi alsaamaraay, 'abu almaeati alnuwri, mahmud khalil alsaeidii, alnaashir: alim alkatab, maktabat alnahdah alearabiah.
77- fath albari sharh sahih albukhari, almualafa: 'ahmad bin ali bin hajar 'abu alfadl aleasqalaniu alshaafieii, alnaashir: dar almaerifah.
78- fath almughith sharah 'alfiat alhadith, almualaf: shams aldein muhamad bin abd alrahman alsakhawii, alnaashir: dar alkutub aleilmiah.
79- lisan almizan, almualaf: 'abu alfadl 'ahmad bin ali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar alasqalanii (almutawafee: 852hi), almuhaqiqu: dayirat almaerif alnizamiah, muasasat al'aelami.
80- musnad al'iimam 'ahmad bin hanbul, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), almuhaqiq: shueayb al'arnawuwt - adil murshid, alnaashir: muasasat alrisalah.
81- mashahir eulama' al'amsar wa'aelam fuqaha' al'aqtar, almualaf: muhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin moaz bin maebd, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafee: 354hi), ti: marzuq ali 'ibrahim, alnaashir: dar alwafa'.
82- muejam albildan, almualaf: shihab aldein 'abu abd allah yaqut bin abd allah alruwmi alhamawi (almutawafee: 626hi), alnaashir: dar sadir.
83- maerifat alrijal ean yahyaa bin maein wafih ean ali bin almudini wa'abi bakr bin 'abi shibah, almualaf: 'abu zakariaa yahyaa bin maein bin oawn bin ziad bin bistam bin abd alrahman almirii bialwala', albaghdadii (almutawafee: 233hi), ti: muhamad kamil alqasaar, majmae allughah alearabiah.
84- man takllam fih alddarqtny fi kitab alsunan min aldueafa' walmatrukin walmajhulin, almualaf: muhamad bin abd alrahman bin muhamad bin 'ahmad bin ailtaqi sulayman bin hamzah almaqdisii thuma alsaalihi nasir aldein almaeruf biaibn zariq (almutawafee: 803hi), almuhaqiq: 'abu abd allah husayn bin eukashah, alnaashir: wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiah bidawlat qatar.
85- min suaalat 'abi bakr 'ahmad bin muhamad bin hani al'athram 'aba abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), almuhaqiq: du. amir hasan sabri, dar albashayir al'iislamiah.
86- min kalam 'ahmad bin hanbal fi eilal alhadith wamaerifat alrajal, almualaf: 'abu abd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafee: 241hi), almuhaqiq: subhi albadri alsaamaraay, alnaashir: maktabat almaearif.
87- manaqib al'iimam 'ahmad, almualaf: jamal aldein 'abu alfaraj abd alrahman bin alii bin muhamad aljawzi (almutawafee: 597hi), almuhaqiq: da. abd allah bin abd almuhsin alturki, alnaashir: dar hijr.
88- muataa al'iimam malik almualaf: malik bin 'anas bin malik bin amir al'asbahii almadanii (almutawafee: 179hi), t: muhamad fuaad abd albaqi, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabi.
89- mizan aliaietidal fi naqd alrijal, almualaf: shams aldein 'abu abd allah muhamad bin 'ahmad bin euthman bin qaymaz alzahabi (almutawafee: 748hi), tahqiq: ali muhamad albijawi, alnaashir: dar almaerifah.
90- nuzhat al'albab fi al'alqab, almualaf: 'abu alfadl 'ahmad bin ali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar alasqalanii (almutawafee: 852hi), almuhaqiq: abd aleaziz muhamad bin salih alsidiri, alnaashir: maktabat alrushd.
91- hadiy alsaari (muqadimat fath albari), almualaf: 'ahmad bin ali bin hajar 'abu alfadl aleasqalaniu alshaafieii, alnaashir: dar almaerifah.